در خراسان رضوی مردم 500 روستا، جشن ریشه‌کنی بی‌سوادی می‌گیرند

خبرگزاری فارس: رئیس نهضت سوادآموزی خراسان رضوی گفت: در 500 روستای استان، امسال جشن ریشه‌کنی بی‌سوادی برگزار می‌شود.

مصباح عاملی در گفت‌وگوی کوتاه با خبرنگار فارس در مشهد افزود: امسال طرح پاکسازی بی‌سوادی در شهرستان‌های فردوس، گناباد، فریمان، درگز و منطقه 2 مشهد اجرا می‌شود.
وی یادآور شد: سال گذشته، 89 هزار و 160 نوآموز در 5 هزار و 809 کلاس سوادآموزی استان شرکت کرده‌اند.
عاملی پیش‌بینی کرد، امسال نیز 94 هزار و 550 نوآموز در کلاس‌های نهضت سوادآموزی خراسان رضوی حضور یابند.
انتهای

نماز شب

احکام نماز شب 1) نماز شب مجموعاً یازده رکعت می‌باشد که ده رکعت آن هر دو رکعت به یک سلام خوانده می‌شود و یک رکعت به یک سلام. 

هشت رکعت از یازده رکعت را باید به نیّت نماز شب و سپس دو رکعت دیگر به نیّت نماز شَفع و آنگاه یک رکعت نماز وَتر، که با فضیلترین نماز شب، نماز وَتر و شَفع است و دو رکعت شَفع برتر از وَتر است. 

2) نافله شب پیش از نماز صبح خوانده می‌‏شود. و وقت آن بعد از گذشتن از نصف شب، به مقدار خواندن یازده رکعت نماز شب است. ولى احتیاط آن است که قبل از فجر اول نخوانند، مگر آن که بعد از نافله شب بلافاصله بخوانند، که‏ در این صورت مانعى ندارد.


3) برای نماز شب می‌توان به نماز شَفْع و وَتر اکتفا کرد، بلکه هنگام تنگی وقت می‌توان تنها به نماز وتر اکتفا نمود. 

4) وقت نماز شب از نیمه شب (ساعت 12 نیمه شب) تا فجر صادق است. و هنگام سحر از سایر مواقع بهتر (پُر فضیلتتر) است و تمامی ثلث آخر شب سحر محسوب می‌شود. و افضل از آن خواندن نماز شب نزدیکی‌های سحر خوانده شود. 
5) جایز است انسان نماز شب را نشسته بخواند حتی در حال اختیار.

ولی اگر می‌خواهد نشسته بخواند بهتر آن است که هر دو رکعت نشسته را یک رکعت ایستاده حساب کند. بنابراین باید هشت بار دو رکعت نشسته و هر دو رکعت به یک سلام که جمعاً شانزده رکعت می‌شود به نیت نماز شب بخواند و دوباره دو رکعت هر دو رکعت به یک سلام به نیت نماز شفع و دو بار یک رکعت هر یک رکعت به یک سلام به نیت نماز وتر، ولی در حال اضطرار و مریض همان یازده رکعت کفایت می‌کند. 
6) مسافر و کسى که براى او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند، مى‏تواند آن را در اول شب بجا آورد.
7) جوانی که می‌ترسد خواب بماند و نماز شب از او فوت شود می‌تواند نماز شب را پیش از نیمه شب (ساعت 12 نیمه شب به بعد) بخواند. 
8) کسانی که برای خواندن نماز شب بعد از نیمه شب عذری دارند مانند پیر مردان و یا کسی که از سرد شدن هوا می‌ترسد و یا از جنب شدن در خواب می‌ترسد ... می‌توانند نماز شب را قبل از نیمه شب بخوانند. 
9) خواندن سوره در رکعتهای نماز شب لازم نیست و می‌تواند فقط به خواندن سوره حمد اکتفا کند. (گرچه با سوره فضیلت دیگرى دارد) هم چنین قنوت در رکعتهای دوم مستحب است و می‌تواند بدون قنوت بخواند. 
10) نماز وَتر یک رکعت است و می‌شود آن را بدون قنوت به جا آورد. 
11) لازم نیست همه یازده رکعت را در یک مجلس بخواند، بلکه می‌تواند در دو سه نوبت بخواند، بلکه تفریق افضل است، همان طور که رسول خدا تهجد می‌کرد.
12) مستحب است که نماز شب را بلند بخواند تا اگر از خانواده‌اش کسی می‌خواهد برای به نماز شب برخیزد بیدار شود. 
بدیهی است که استحباب بلند خواندن نماز شب در جایی است که امن از ریا و سُمعه باشد و اگر خدای ناخواسته خوف ریا و سُمعه در بلند خواندن باشد باید آهسته بخواند.
13) بعد از فراغ از نماز شفع خواندن دعاى «الهى تعرض لک فى هذا اللیل المتعرضون ...» مستحب است که در مفاتیح در اعمال شب نیمه شعبان آمده است.
14) مستحب است که انسان در قنوت آن از خوف خدا گریه کند و اگر گریه‏اش نیاید تباکى کند؛ یعنى انسان حالت گریه را به خود بگیرد.
15) مستحب است در قنوت نماز (وتر) براى چهل تن، از مؤمنان چنین دعا (که کسى که براى چهل مؤمن دعا کند دعایش مستجاب مى‏شود) کند: (اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِفُلا?ن) و به جاى کلمه? (فلان) مؤمنى را نام ببرد. و مستحب است، در قنوت، هفتاد بار استغفار کند، در حالى که دست چپ خود را بلند نموده و با دست راست، استغفار را مىشمارد: (اَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّی وَ أتوبُ إلَیْهِ) گرچه صد بار بهتر است. همچنین مستحب است، هفت بار بگوید: (ه?ذ?ا مَق?امُ الع?ائِذِ بِکَ مِنَ الن?ارِ) و سیصد بار بگو: (اَلْعَفْو) و اگر کلمات (اَلْعَفْو) را به یکدیگر متصل کند بهتر است، و آخر کلمه را به فتحه بخواند: (اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ ...).
16) می‌توانید در قنوت نماز وَتْر با استفاده از تسبیح یا (با انگشت دست راستتان) چهل مؤمن را به اینگونه دعا کنید: مثلاً ( اللّهمَّ اغْفِرْ لِرُوح الله الخمینى و ...).
17) در نماز مستحب، شک میان رکعت اول و دوم، نماز را باطل ‏نمی‌‏کند و نمازگزار می‌‏تواند تصمیم بر هر کدام بگذارد.
18) انجام کم و زیادهاى اشتباهى در نماز مستحب، سجده سهو ندارد.
19) می‌توان نماز شب را کوتاهتر و خلاصه‌ تر نیز خواند به این صورت: دو رکعت به نیت شَفع و یک رکعت به نیت نماز وَتر یا اینکه فقط به یک رکعت نماز وتر اکتفا کرد.
20) براى نمازهاى واجب، بهتر است انسان به مسجد برود ولى در باره ‏نوافل، چنین دستورى نیست.
(این ساده‏گیریها براى تشویق افراد به این عبادت‏هاى سازنده‏ است. حتى اگر نماز مستحب را کسى در وقتش نتوانست‏ بخواند، قضاى‏ آنرا مى‏تواند انجام دهد،که در اینصورت، طبق حدیث، خداوند به فرشتگان مباهات کرده و می‌‏فرماید: به بنده‏ام بنگرید! چیزى را که بر او واجب نکرده‏ام، قضا مى‏کند! (و در حدیث دیگرى افزوده شده که: شما را شاهد مى‏گیرم که او را آمرزیدم).
21) در روایت صحیح از عبدالرحمن بن ابى نجران از آن حضرت علیه السلام نقل شده که مى‌گوید: «درباره نماز شب هنگام در سفر، میان کجاوه پرسیدم، فرمود: هرگاه روبه قبله نبودى به سوى قبله برگرد، سپس تکبیر بگو و نماز بخوان به هر جا که شترت تو را برد مانعى ندارد». در روایت صحیح از معاویة بن عمار از آن حضرت نقل شده است که فرمود: «باکى نیست که در سفر انسان نماز را در حال رفتن بخواند و اشکالى ندارد اگر نماز شبش را که از او فوت شده، روز در حال رفتن رو به قبله کند و همان طور که راه مى‌رود قضایش را بخواند. و هرگاه خواست رکوع برود، رو به قبله کند و رکوع و سجود را انجام دهد سپس راه برود.
22) قضای نماز شب را نیز فضیلت بسیار است، چنانکه از امام صادق (ع) روایت است که شخصی به آن حضرت عرض کرد: فدایت شوم چه بسا اتّفاق می‌افتد که یک، دو، یا سه ماه نماز شب از من فوت می‌شود و من آن را به روز قضا می‌کنم. آیا این کار جایز است؟ فرمودند: به خدا قسم این کار مایه روشنی چشم تو است. و آنی جمله را سه بار تکرار کرد.



رسول خدا (ص) فرمودند: خدای تعالی به بنده‌ای که قضای نماز شب را بجای می‌آورد مباهات می‌کند و می‌فرماید:
ای فرشتگان، این بنده چیزی را که به او واجب نکرده‌ام قضا می‌کند. گواه باشید که من او را آمرزیدم.



در روایت صحیح از حماد بن عثمان از امام کاظم (ع) نقل شده است که درباره مردى که نماز نافله مى‌خواند در حالى که روى مرکبش بین شهرها حرکت مى‌کند، سؤ ال شد. فرمود: اشکالى ندارد).



در روایت صحیح از عبدالرحمن بن حجاج از آن حضرت نقل است که مى‌گوید: «درباره نماز نافله در وطن، بر پشت مرکب پرسیدم؛ هرگاه پگاه از کوفه خارج شدم و یا در شهر کوفه شتابان در پى کار بودم (چه کنم؟) فرمود: اگر شتابزده بودى و نتوانستى از مرکب پیاده شوى و مى‌ترسى که اگر سواره نماز را نخوانى فوت شود، سواره بخوان، اگر نه نماز خواندنت روى زمین نزد من پسندیده‌تر است».
در روایت صحیح از عبدالرحمن بن ابى عبداللّه به نقل از امام صادق علیه السلام آمده است که مى‌فرماید: «روى مرکب کسى حق ندارد نماز واجب را بخواند مگر مریض که مى‌باید رو به قبله باشد و به قرائت (فاتحة الکتاب) اکتفا کند و در نماز واجب بر هر چه ممکن باشد صورتش را بنهد و در نماز نافله اشاره مخصوصى بکند».
در روایت صحیح از جمیل به دراج از آن حضرت نقل شده که مى‌گوید: شنیدم که مى‌فرمود: «رسول خدا صلى اللّه علیه و اله نماز واجب را در یک روز گل آلود و بارانى در کجاوه خواند».
23) اگر مشغول نماز شب بود و صبح طلوع کرد، اگر چهار رکعت از نماز شب را خوانده است و بعد صبح شد، بقیه نماز شب را به طور مخفف و بدون مستحباب می‌خواند و اگر هنوز چهار رکعت از نماز شب نخوانده بعد صبح شد، همان دو رکعتی را که شروع کرده تمام می‌کند و پس از آن دو رکعت نافله صبح را می‌خواند و سپس دو رکعت نماز صبح واجب را می‌خواند و پس از آن، باقیمانده نماز شب را قضا می‌کند. اگر اصلا به نماز شب شروع نکرده و بعد صبح طلوع کرده باشد دو رکعت نماز نافله صبح را اول می‌خواند و پس از آن نماز صبح را و پس از آن قضای نماز شب را بجا می‌آورد.
تذکر: اگر نماز شب را در بین الطلوعین (یعنی بعد از اذان صبح و پیش طلوع آفتاب) می‌خواند، بهتر است که نیت ادا یا قضا نکند، بلکه به نیت (ما فی الذمه) بخواند.
توضیح اینکه: (ما فی الذمه) به آن معنی است که نیت کند نماز شب می‌خوانم (قربه الی الله) خواه ادا باشد خواه قضا، هر چه خدا و رسولش فرموده‌اند.
24) در مواردى که تقدیم نماز شب جایز است سزاوار است که نیّت اداء نکند بلکه به نیّت (تعجیل) و جلو انداختن بخواند.
25) شخصی به امام صادق (ع) عرض کرد: فدایت شوم؛ من گاهى به خواندن نماز شب موفّق نمى‌شوم، آیا اجازه مى‌فرمائید پس از خواندن نماز صبح پیش از آنکه آفتاب طلوع کند قضاى نماز شب را بخوانم؟
فرمود: آرى؛ امّا اهل خانه‌ات را از این کار با خبر مکن زیرا آنان هم از تو یاد مى‌گیرند و این کار را سنّت قرار مى‌دهند.
26) قضاى نماز شب را بر تقدیم آن یعنى پیش از نیمه شب خواندن رجحان دارد. بنابر این اگر مى‌داند که قضاى نماز شب از او فوت نخواهد شد قضا اولویت دارد.
27) اگر وقت براى اداى نماز شب تنگ نباشد ولى انسان مى‌خواهد نماز وَتر را بخواند باید آن را (رجائا) بخواند.
28) نماز وتر یک رکعت است، و کافى است در قنوت سه بار تسبیح گفتن.
29) مستحب است سوره‏هاى بزرگ، در رکعت اول و سوره‏هاى کوتاه را در رکعت دوم بخواند و در نماز (شفع) و (وتر) سوره‏هاى فلق، ناس و توحید، قرائت کند و یا اینکه، در همه? آنها سوره? (قل هوالله احد) بخواند. 
30) در نماز شَفع و وَتر بهتر است بعد از حمد سوره توحید را بخواند تا ثواب یک ختم قرآن را ببرد.

نکات بهداشتی نمازتاثیر نماز بر بهداشت 


هر انسان طبیعی در حدود 3/1 عمر خود را در خواب به سر می برد و تآثیر خواب بر روان و جسم انسان از دانسته های مسلم علم پزشکی است . بطوریکه امروزه تغییرات خواب انسان از پیش آگهی های مهم و قابل توجه در زمینه ابتلا به بیماریها ، به حساب می آید .


به عنوان مثال ، در اشخاص مبتلا به افسردگی ، میزان خواب به نحو چشمگیری ، افزایش و یا به ندرت کاهش می یابد . تغییرات خواب انسان در بیماریهای جسمی نیز بسیار چشمگیر است . بخصوص اگر تآثیر ناراحتی های روان انسان بر جسم او را در نظر داشته باشیم .و به یادآوریم که بیش از 60 درصد مراجعه کنندگان به بیمارستانهای عمومی ، در واقع از یک مشکل روانی رنج می برند .


به این ترتیب ایجاد بهداشت خواب ، در واقع یک رکن مهم بهداشت روانی و جسمی به حساب می آید و هر عاملی که در تنظیم بهداشت خواب مؤثر باشد ، پیشگیری کننده و حتی درمانگر بسیاری از بیماریهای جسمی و روانی است و


امروزه تخستین اصلی که در ایجاد بهداشت خواب ، ائسط جدیدترین منابع علمی دنیا توصیه می شود بیدار شدن هر صبح سر یک موقع مشخص از خواب است .


یک نگاه کلی به جدول اوقات شرعی ، نشان می دهد ، که وقت نماز صبح ، در تمام طول سال ، با در نظر گرفتن ، تغییرات ناشی از حرکات وضعی و انتقابی زمین اساسی ترین گام را دز جهت رعایت بهداشت خواب و در نتیجه آن ، سلامت بدنی و تعادل روانی برداشته است .


تاثیر نماز بر بیماریهای مقاربتی 




باین که همواره نام " زیگموند فروید " بعنوان پزشکی نابغه و اندیشمندی بی نظیر که با کاوش در عمیق ترین ابعاد انسانی ، بانی بزرگترین انقلاب در علم روانپزشکی شد ، بر پیشانی دانش بشری درخشش می کند ، اما برخی خطاهای او و همچنین تعبیر های نادرستی که متاخرین او از نظریاتش ب عمل آوردند ، منجر به فجایعی جبران ناپذیر در عرصه جوامع گوناگون شد .




فروید می کفت : عقده های جتسی بشر مسبب رکود و عقب ماندگی انسانها در زمینه های مختلف علمی ‎اقتصادی، صنعتی، فرهنگی و است و غربیان با قبول نظریه او از حدود 5 دهه پیش ، و آزاد گذاشتن بی قید و شرط روابط گسترده جنسی ، بناگاه به رشدی باور نکردنی و جهشی سرسام آور ، در زمینه های گوناگون دست یافتند !



اما در عوض آزادی بی حد و حصر جنسی ، ارمغاتهای مرگبار گوناگون نیز برای آنها به همراه داشت که از آن جمله بیماریهای مختلف مقاربتی از جمله سوزاک و سیفلیس و .... که در طب امروزه با عنوان بیماریهای شناخته می شوند و بخش عمده ای از مراقبت های پزشکی را به خود اختصاص می دهند .veneral





از طرفی بیبماریهای مهلک و مرموز ایدز را نیز می توان بنوعی جزو این گزوه بیماریها به حساب آورد . در بروز همه این بیماریها ، روابط متعدد و نامشروع جبنسی با شریک های جنسی گوناگون نقش اصلی را ایفا می کنند . اما اسلام و شکل حقیقی آن یعنی تشیع با این که با رهبانیت و اجرد به شدت مخالفت می کند ( برخلاف مسیحیت کاتولیکی و متعصب ) و نسبت به ارضای غریزه جبنسی در حد نیاز و در چارچوب مشروع نظر بسیار مساعدی دارد تا جائیکه قانون درخشان ازدواج موقت را برای بهره وری از این نعمت بزرگ الهی وضع می نماید . اما آنجا که این غریزه به فساد کشیده شود و به صورت فحشا بروز نماید ، اسلام برخورد و مقابله قاطع با موارد فتنه را پیشنهاد می نماید و مجازاتهای سخت برای افراد خاطی در نظر می گیرد .



از طرفی بسیاری از قوانین اسلامی از جمله نماز له گونه ای خود بخود و شاید ناخودآگاه ( آن طور که خدای بزرگ در سوره عنکبوت فرموده است ) انسانهای مومن را از نزدیک شدن به فحشاء برحدز می دارد که مثلا ضمن مقایسه اجمالی آمار بیماریهای مقاربتی در غرب با جوامع مسلمان ، می توان به این نکته مهم دست یافت . توجیه علمی این قضیه نیز با توجه به نغییر و تحولاتی که بر اثر نمازهای پتچگانه در ناقلهای عصبی محرک بوقوع می پبوندد و منجر به مهار شهوت در موارد نامشروع می شود ، قابل بررسی است که ما در بحث تعادل ناقل های عصبی بدان توجه خاص خواهیم داشت . هر چند که در این مورد تلقین تیز بعنوان یک توجیه علمی خوب ، مطرح است .





به قول حضرت آیت ا.... خزعلی : پسر و دختر که انگیزه شهوا دارد وقتی که به نماز شروع کرد و پنج نوبت الحمد ا.... رب العالمین گفت ، یعنی تمام سپاس و ثنای من مال آن کسی است که مالک بدن و جسم عواطف و احساس ، سلسله اعصاب و قلب و گردش خون من و تمام امکانات و ارزشهای من است ، یک انگیزه قوی در او پیدا می شود . انگیزه ای که توان مقابله او را در مقابل انگیزه جنسی فزونی می بخشد 



و به این ترتیب نماز حقیقی ، خود بخود و فعالانه ربشه فساد جنسی و فحشاء را می خشکاند و متعاقب آن آماز بیماریهای مقاربتی را به شدت کاهش می دهد . 



تاثیر نماز بر بیماریهای اضطرابی 



" اضطراب " بیماری شایع قرن اتم و کهکشان است ، پیشرفت سریع و پیچیده تمدن و در عین حال بی توجهی به ارزش های مذهبی و خانوادگی هر روز بیش از پیش برای افراد و اجتماع اضطراب های جدید بوجود می آورد .




از نظر روانپزشکان ، اضطراب با یک احساس منتشر و مبهم دلواپسی که اغلب ناخوشایند و بدون دلیل است مشخص می شود که معمولاً با یک یا چند مشکل جسمی همره می گردد . از جمله شخص ممکن است علامتهای جسمی چون احساس طپش قلب ، تنگی تنفس و درد قفسه سینه ، خالی شدن سردل ، تغریق ، سردرد ، تکرتر ادرار ، اسهال ، گز گز دست و پاها ، لرزش و .... را نیز به همراه داشته باشد .



 اضطراب ، گاهی به شکل طبیعی در اشخاص سالم برز می کند و گاهی به صورت بیمار گئنه و دائمی در میآید که نیاز به درمان و مراقبت پزشکی دارد . با اینکه دلایل علمی مختلفی از دیدگاههای مختلق بعنوان دلایل بروز اضطراب و تشدید آن ارائه شده است اما همچنان دور شدن از ایمان مذهبی بعنوان یک عامل عمیق در بروز اضطراب نقش غیر قابل انکاری دارد و به این ترتیب نقش پیشگیری کننده و حتی درمانگر مذهب در مورد اضطراب قابل بررسی است .





آرامش حاکم بر روح و روان و در نتیجه آن جسم اشخاص مذهبی ، در مقایسه با آشفتگی روانی و جسمی و اضطراب لا مذهب ها از دیرباز مورد توجه پزشکان بوده است .



به این ترتیب در بعد پیشگیری از اضطراب و برای آرامش دائمی جسم و روان " نماز " نقش خارق العاده ای را ایفا می کند .از طرفی در بعد درمان بیماران مبتلا به اضطراب ، امروزه علاوه بر درمانهای دارویی ، از روش های چون آموزش انبساط و آرامش عضلانی و همچنین تلقین بوسیله هیپنوتیزم نیز استفاده می شود که ما در مورد انبساط عضلانی ناششی از نماز در نکته چهارم از این مجموعه مقالات ، سخن گفته ایم و در باره تلقین های سازنده ناشی از نماز در آینده سخن خواهیم گفت .





تنها در مورد اضطراب ، بد نیست به این نکته اشاره کنیم که شخص نمازگزار با ایمان به قدرت لایتناهی پروردگاری که در مقابلش کرنش می کند ، خود را در مقابل هر عاملی که قصد به خطر انداختن و ترسانیدن ( ودر نتیجه مضطرب ساختن ) تو را داشته باشد ایمن می یابد و ضمن تکرار باور اعتقادی خود طی نمازهای پنجگانه یومیه این ایمنی همه جانبه را ، به روان خود تلقین می کند و سرانجام آرامش عمیق را در وجود خود ملکه می سازد .



در راستای این موضوع تحقیقات علمی در برخی کشورهای مسلمان نشان می دهد که بیماران مضطربی که در کنار درمانهای رایج ضد اضطراب ، به خواندن نماز و قرآن و حتی احادیث نبوی تحریک شده اند از درجه درمان به مراتب بالاتری نسبت به سایرین برخوردار بوده اند .



تاثیر نماز بر بیماریهای اپیدمیک ( همه گیر )



آنتونی بارنت می نویسد : عادت به استحمام که در عصر جدید درمغرب زمین متدوال شد است شاید در پیشگیری از بیمارها همان اندازه موثر بوده است که مراقب از منابع آب اثر داشته است . در سال 1842 وقتی که از یک کارگز معدن در " لانکاشایر" می پرسند ، کارگران زغال کش هر چند وقت یکبار بدن خود را می شویند ؟ او جواب می دهد : آنها هیچوقت بدن خود را نمی شویند ؟1؟ من هم هیچوقت بدن خود را نمی شویم ، پیراهن من چرک بدنم را پاک می کند ....!؟ 



 و از آن گویاتر ، یادداشتهای روزانه دریاسالار ساموئل پپیز است که با شادی درباره پیدا کردن بیست شپش در یک شب ، در موهای سر خود نوشته است : " روزهای روز بود که این اندازه نداشتم ، بنابراین امشب با رضای خاطر فراوان به رختخواب رفتیم !؟!





گته های این نویسنده آمریکایی نشانگر این موضوع است که غرب به ظاهر متمدن ، تا گذشته نه چندان دور ، به اهمیت استحمام و دوری از کثافات در پیشگیری از بیماریها ناآگاه بوده است و شاهد این مدعا نیز بروز اپیدمی های بزرگ بیماریهای مانند "تیفوس "است که در قرن اخیز به علت عدم رعایت نظافت شخصی به مرگ و میرهای حشتناک و نابودی انسانهای بسیاری منتهی شده است .در حالیکه تاریخ مسلمانان بندرت شاهد اپیدمی های اینچنین مرگبار حتی در قرنهای دور بوده است .



 اما " حدث اکبر " در مبانی فقهی شیعه به مواردی مانند جنایت و حیض و .. اطلاق می شود که مانعی برای اقامه نماز صحیح به حساب می آیند و " غسل " بعنوان برطرف کننده حدث اکبر از واجبات نماز در این قبیل موارد به حساب می آید.





علاوه بر غسل های واجب در مکتب شیعه موارد متعددی از غسل های مستحب می توان سراغ گرفت که در مجموع مثلاً در طول یک هته ، غسل های متوالی (اعم ا ز واجب یا مستحب ) توسط سک مسلمان معتقد نمازگزار بوقوع می پیوندند . 



 به این ترتیب روشن است که سر نهادن به فرمان غسل ، که عمدتاً برای برخی بیماریها " مانند گال و تیفوس" و در بعد نظافت عمومی ( یعنی اطاعت همه اعضای جامعه اسلامی از آن ) از اپیدمی شدن برخی بیماریهای دیگر مانند " طاعون " جلوگیری می کند .



تاثیر نماز بر بیماریهای پوست 



هر چند می توان در بعد نمادین و از دیدگاه زیبایی شناسی ، مسح سر و پا در پایان وضو را سمبلب از پاکیزگی جسم ، از سر تا پا و از فزق تا قدم به حساب آورد و بعنوان عاملی در یاد آوریپیوسته مسلمانان مبنی بر نظافت تمام بدن تلقی کرد ، اما درباره بیماریها نیز می توان به نکاتی چند توجه نمود .


پاهاسرانسان بر خلاف دست و صورت ، از اعضایی هستند که در بخش قابل توجهی از شبانه روز پوشانیده هستند ، تا حدی که حتی خود افراد نیز معمولاً توجه کمی به آنها دارند .




اتمام امروزه دانش بشری ، گروهی از بیماریها را می شناسد که شروع تظاهرات این بیماریها از پوست سر و پاها است . بعنوان مثال برخی بیماریهای قارچی پوست از حد فاصل میان شصت و دیگر انگشتان پا آغاز می گردد که اتفاقاً درست محل این ناحیه مسح واجب دارد و به همین ترتیب مسح سر نیز می تواند توجه انسان را به آلودگی یا ضایعه عفونی در مو و پوست سر توجه دهد و در نتیجه انسان را برای رفع آن به اقدام وادارد .



در ضمن وجوب مسح سر و پا فرصتی است برای برداشته شدن پوشش پا و سر و در معرض هوا و اکسیژن قرار گرفتن این اعضاء که غلاوه بر شادابی پوست ، به نوبه خود مانع رشد ارگانیزم های بی هوازی در منافذ پوست خواهد شد .


البته لازم به توجه است که بسیاری از بیماریهای پوست (بویژه عفونتها ) بوسیله غسل های متعدد اعم از واجب و مستحب که شخص نمازگزار درطول زندگی خود به جا می آورد ، قابل پیشگیری هستند که برای پرهیز از اطاله تنها به همین اشاره بسنده می کنیم .


تاثیر نماز بر بیماریهای دهان و دندان 




حدیث از پیامبر اکرم (ص ) :




دو رکعت نماز با مسواک بهتر از هفتاد رکعت بدون آنست .



طی شماره های گذشته از نه نکته پزشکی پیرامون نماز سخن گفته ایم و به امید یاری پروردگار در شماره های آینده سبک و سیاق سابق را ادامه خواهیم داد .





اما نکته ای که در دهمین شماره قابل توضیح است ، توجه دادن به این حقیقت متعالی است که روح حقیقی نماز و فلسفه شکوهمند آن چیزی جز عبودیت محض در مقابل ژآفرینشگر یگانه هستی و ابراز خشوع بنده ناتوان در پیشگاه قادر متعال نیست و هر آنچه که اندیشمندان و قلم به دستان ، پیرامون فواید گوناگون نماز در عرصه های مختلف بگویند و بنویسند ، تنها به منزله حاشیه ای بر این متن گهر بار خواهد بود . و اما نکته امروز :





دهان انسان را برخی قلب دوم بدن نامیده اند و توجه به این نکته که چنانچه محیط دهان فردی تمیز باشد ، آن فرد از ابتلا به بسیاری از بیماریها در امان است ، این نامگذاری از بسیاری مناسب جلوه می دهد .



بعنوان مثال عفونتهای دهان و دندان بویژه در کودکان ، نقش مهمی در ایجاد بیماریهای روماتیسمی دارد . و نقش دندانها در حفظ زیبایی و قدرت جویدن و صحبت کردن به خوبی مشخص است و حتی نبودن دندانهای سالم و زیبا برای بانوان و دوشیزگان (بخصوص) اثرات روانی زیادی باقی می گذارد . چرا که در کتابهای علمی دندانپزشکی می خوانیم : نیمی از ریبایی بشر منوط به صورت او و از این مقدار3/2 آن مربوط به دهان و دندانها است .




رعایت بهداشت دهان و دندان و پیشگیری از بیماریهای مختلف آن ، از جمله پوسیدگی دندانها و بیماریهای پریودنتال ( بیماریهای لثه و بافتهای پشتیبان ) و ..... به بهترین شکل بوسیله مسواک زدن ، انجام می پذیرد .



اما دین مبین اسلام ، از قرنها پیش با توصیه مؤکد ، مسلمانان را به طرف این نکته درخشان بهداشتی هدایت نموده است تا جایی که پیامبر اکرم می فرمودند : ً اگر بر امتم سخت نمی شد مسواک زدن را واجب می کردم ً





و حتی در حدیثی دیگر نحوه مسواک زدن را از بالا به پایین و از پایین به بالا ذکر نموده اند که مطابق با جدیدترین توصیه های علمی درباره روش مسواک زدن است .



علاوه بر آن در کتب گوناگون فقهی و عبادی اسلام ، دستورات مؤکد مبنی بر مسواک زدن هنگام ساختن وضو و نماز آمده ایت و با توجه به این که نماگزار روزانه حداقل 3 بار وضو می گیرد ، چنانچه قبل از هر وضو اقدام به مسواک زدن بکند ، از حد اکثر پاکیزگی لازم برای پیشگیری از تمامی بیماریهای دهان و دندان برخوردار می شود.

شکیات بر 23 قسم است ، هشت قسم آن نماز را باطل مى کند و به شش قسم آن نباید اعتنایى کرد و نه قسم آن صحیح است .شکهاى باطل :
اگر یکى از این شکها را براى نمازگزار پیش آید، نمازش باطل است :
1- شک در شماره رکعتهاى نمازهاى دو رکعتى
2- شک در شماره رکعتهاى نماز سه رکعتى
3- در شکهاى نمازهاى چهار رکعتى که پاى یک در میان باشد.
4- اگر در نمازهاى چهار رکعتى پیش از تمام شدن سجده دوم شک کند.
5- شک بین 2 و 5 یا 2 و بیشتر از 5.
6- شک بین 3 و 6 یا 3 و بیشتر از 6.
7- شک بین 4 و 6 و یا 4 و بیشتر از 6.
8- شک در رکعتهاى نماز که نداند چند رکعت خوانده
شکهائى که نباید به آن ها اعتنا کرد:
1- شک در چیزى که نمازگزار از محل آن گذشته است مثل اینکه در رکوع شک کند که آیا حمد و سوره را خوانده یا نه .
2- شک بعد از سلام نماز
3- شک بعد از گذشتن وقت نماز
4- شک کسى که زیاد در نماز شک مى کند که به او کثیرالشک مى گویند.
5- شک امام در شماره رکعتهاى نماز در صورتى که ماءموم آن را بداند و یا شک ماءموم در رکعتهاى نماز در صورتى که شماره آن را امام بداند که در صورت اول ، امام با رجوع به ماءموم رفع شک از خود مى کند و در صورت دوم ، ماءموم ، با رجوع به امام ، وظیفه خود را انجام مى دهد.
6- شک در نمازهاى مستحبى
شکهاى صحیح
در نه صورت اگر نمازگزار در شماره رکعتهاى نماز چهار رکعتى شک کند باید به دستورات زیر عمل نماید:
1- نمازگزار بعد از سربرداشتن از سجده دوم شک کند دو رکعت خوانده یا سه رکعت ، بنا را بر سه مى گذارد و یک رکعت دیگر را مى خواند و نماز را تمام مى کند سپس یک رکعت نماز احتیاط ایستاده ، یا دو رکعت نشسته مى خواند.
2- شک بین دو و چهار بعد از سجده دوم ، بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام مى کند و دو رکعت نماز احتیاط مى خواند.
3- شک بین دو و سه و چهار بعد از سجده دوم بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام مى کند آنگاه دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و دو رکعت نشسته مى خواند
4- شک بین چهار و پنج بعد از سجده دوم که بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام نموده و بعد از نماز، دو سجده سهو مى کند.
5- شک بین سه و چهار در هر کجاى نماز که باشد بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام مى کند وبعد یک رکعت نماز احتیاط ایستاده مى خواند.
6- شک بین چهار و پنج در حال ایستاده که باید نمازگزار بدون رکوع بنشیند و تشهد را بخواند و نماز را سلام دهد و یک رکعت نماز احتیاط ایستاده را بخواند.
7- شک بین سه و پنج در حال ایستاده که باید نماز گزار بدون رکوع بنشیند و تشهد را بخواند و سلام دهد و دو رکعت نماز احتیاط را ایستاده بخواند.
8- شک بین سه وچهار و پنج در حال ایستاده که باید نمازگزار، بنشیند و سلام دهد سپس دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و دو رکعت نشسته بخواند.
9- شک بین پنج و شش در حال ایستاده که باید نمازگزار بنشیند و تشهد بخواند و سلام دهد سپس دو سجده سهو را بجا آورد.

ای مضمون آب وآینه ،

            ای نجابت سبز،

                     ای رایحه  صبح ،

خورشید رو به تو نماز می گذارد

          ومهتاب بر بوریای ساده تو به تمنا می نشیند.

                    ای بلندای قامت سپیده !

                           ای مفهوم سبز ولایت !

                                        ای زهره !

                                                     ای زهرا!

   ای صداقت محمد

                  ای زبان علی

                            ای اسطوره مهر

سلام بر صورت نیلی

               سلام بر پهلوی شکسته

                      وسلام بر خسوف غمگینانه تو !

نام : فاطمه (س)

لقب : زهرا

کنیه : ام ابیها

نام پدر :  حضرت  محمد (ص)

نام مادر : خدیجه کبری (س)

نام همسر: علی بن ابیطالب (ع)

لقب : زهرا،صدیقه،طاهره،راضیه،مرضیه،مبارکه،بتول ( لقب زهرا از شهرت بیشترى برخوردار است. )

محل ولادت : مکه خانه خدیجه

مدت عمر : 18 سال

تاریخ شهادت : 3 جمادی الثانی سال 11 هجری

علت شهادت : صدمات وارده

نام قاتل : ثانی

محل دفن : مدینه طیبه

در دهه فاطمیه ، ایام شهادت دخت مکرم نبی اسلام ، قرار داریم . طاهره ای  که  سراسر زندگی اش سرشار از آموزه های والای انسانی واخلاقی است . از هر سمت وسو که مورد توجه قرار گیرد، معرفت آموز است وسرمشق دهنده  است .

فاطمه (س) را باید به تنهایی ومطلق ومجزا از وابستگی های ارزشمندش ، تنها  به عنوان یک انسان در نظر گرفت تا پی به علو درجاتش برد وبی هیچ اغراق افسانه ای ، ارزش های آسمانی اش را درعین آنکه بر زمین خدا ودر میان خلق خدا راه می رفت وزندگی می کرد،به بررسی نشست . دختر رسول گرامی اسلام بودن ویا افتخار همسری ابر مردی چون علی را داشتن ویا مادر سلسله نورانی امامت بودن و...، اینها همه به تنهایی هر کدامشان فضیلتی گرانسنگ وبی همتاست ، اما باز در حق فاطمه ، ره انصاف ننموده ایم اگر تنها به اعتبار همین گونه فضایل قومی ونسبی اش به او بپردازیم وشخصیت وی  را با همین نگاه به قضاوت در آییم . نه ، فاطمه زهرا (س) ، خود به تنهایی باید نگریسته شود تا به گفته زیبای دکتر شریعتی _ «دانسته شود که فاطمه ، فاطمه است » . فاطمه را پاره تن رسول خدا دانستن نیز نگاهی دیگر ، که هر دو نگاه ونگرش نیز منبعث ومأخذ از تعاریف خود رسول خدا (ص) است . که هرزگاهی به تناسب مقام وموقعیت های پیش آمده ، کلامی وعبارتی را در باب مقام گرامی حضرت زهراء (س) به سلک سخن در می آورند .

آری فاطمه ، منسوب به پیامبر است . عزیز وپاره تن رسول خدا است ، اما او به تنهایی نیز کرامتی والاتر از اینها را دارد . او خود مادر پدر خویش است . مادر همان شخصیت بزرگواری که دخترش را پاره وجود خود وقوت قلب خود می داند وبه راستی این زن  مطهره را چه صفات وخصلت های ممتاز ی مگر بوده است که چنین قابل ستایش والهام می تواند باشد ؟ از طریق  پدر وهمسر وفرزند ، به فاطمه نزدیک شدن ، یک نگاه است  واز طریق خودش واز مسیر خصوصیات فردی خودش  به او تقرب جستن ، نگاهی دیگر واما درس آموزتر وبه تحصیل شناخت حقیقی وتحقیقی از مقام ومرتبه فاطمه نزدیک تر ودقیق تر .

داستان حضرت فاطمه (س) ، داستان تاریخی ومنحصر به فرد یک انسان پای بند به ارزشهای والای ایمانی وانسانی است که تا سر حد جان وتوان مقید ومتعهد به مبانی فکری ودینی خود بوده است . داستان او شرح دلپذیر عواطف بلند آسمانی وروایت رویای ایمان وایثار واعتقاد انسانی است . داستان شنیدنی پارسایی وعفت وکرامت یک زن پیراسته واراسته به آرایش روحی ومعنوی است .  حکایت یک بانوی وظیفه شناس ویک همسر. ستونی است که کنار او آرامشگاه مرد زندگی است . قصه او شرح قناعت ها وبسندگی های دنیایی ودل بستن به زیور های حقیقی تر وماندنی تر است . فاطمه (س) سمبل یک بانوی ارزشمند والگو به لحاظ حضور ، مثبت وتأثیر گذار در محیط خانه ودر محیط جامعه است .

فاطمه (س) را باید اینگونه شناخت . از طریق خودش ودر خودش ، فاطمه را با فاطمه و در فاطمه باید به معرفت نشست . هر چند که باز هم باید گفت « ما عرف حق معرفتک » 

خلاصه ای از زندگی حضرت زهرا سلام الله :

مقدمه:

سلام ودرود خدا بر یگانه بانوئی که در عرش الهی محبوب ملائکه مقرب وهم کلام با برترین آنان وحامل علم خدا یعنی جبرئیل امین بود .درود بیکران خداوند بر فاطمه (س) که بهجت قلب ونور چشم رسول (ص) وعزیزترین انسان ها در پیشگاه او بود ؛ وجودی که نور پیامبر (ص) سراسر او را احاطه نموده بود واز جهت شبیه ترین مردم در رفتار وکردار به رسول خدا بود .

این چه موجودی است که رسول خدا به هنگام قیامت وصحنه محشر جبرئیل از طرف راست او ومکائیل در جانب چپ ، وامیر المؤمنین علی بن ابیطالب سلام الله علیه در جلو او ، ودو آقا، جوانان اهل بهشت ( حضرت امام حسن وحضرت امام حسین علیه السلام ) در پشت سر او حرکت می کنند واینچنین با جلالت وارد محشر می گردد وندائی از جانب حق تعالی می رسد وایشان را به خلائق معرفی می نماید تا این که وارد بهشت شود وخداوند به او می فرماید از من درخواست نما تا به تو عطا نمایم وهر آرزوئی که داری جامه عمل خواهم پوشاند واو در جواب خداوند عرض می کند ؛ تو بزرگترین آرزوی من بودی وهستی . واز خداوند تقاضا می کند که محبین مرا به آتش دوزخ مسوزان . وخداوند در جواب می فرماید : قبل از خلقت آسمان ها وزمین با خود عهد نموده ام که محبین تو را به آتش دوزخ نسوزانم .

مقصود از نقل این مطلب  آن است که ، شخصیتی که اینچنین مورد احترام خدا ورسول خدا وانبیاء الهی است وکلام ووجود وحرکات او در ملک وملکوت ودر دنیا وآخرت تاثیر می گذارد آیا بر ما نیست تا هر چه بیشتر خود را به این حقیقت نورانی نزدیک نمائیم ؛ وآیا بر جامعه ما خصوصاً خواهران محترمه ما سزاوار است که از خیل کثیر وکوثر الهی که برای همه عالم است دور باشند ؟!

زهرای عزیز عشق واردت قلبی عاشقانه ما به تو تنها نه از آن روست که تو دخت رسول اکرمی کفو علی مرتضی وام ائمه ! ونه بدان روی که حبیبه وبرگزیده پروردگاری ومظهر ولایت حضرت حق  . ونه بدان جهت که در سیر به سوی معبود ومحبوب به والاترین مرحله قرب ره یافتی . ونه بدان دلیل که رب العالمین بزرگترین فرشته مقرب را وسفیر وحی را که جبرئیل امین بود برای تسلی ودلداریت بر تو نازل فرمود . ونه برای دیگر مقامات معنوی ومراتب بندگی تو . گرچه هر یک از اینها کافی است  تا هر کس را که از منزلت انسانی بهره ای دارد ودر راه نیل به مقصد بزرگ آفرینش گام برمی دارد مجذوب تو سازد ومرغ جانش به هوای کوی تو پرواز کند . اما ارادت ومحبت ما به تو علاوه بر این از آن روست که روز سپید کرامت وحیات طیبه جامعه - خانواده خویش را مدیون توایم . دلهای دختران ما قلبهای زنان ما ودر یک کلام زندگی ما از تو نور گرفته وبا نام تو وعشق تو معنا یافته است . وخود را درپرتو شخصیت تو یافته ایم . ما اذعان داریم که همه چیزمان از تو وبیت تو ومکتب توست . همان بیت محقر وگلی . لکن معطر ومنور واز تمامی جهان خلقت والاتر وبرتر !

وتمام ارزش آن خانه کوچک ومحقر وگلی همین است که خانه دل ووجود انسانها را نور وفضیلت بخشیده وبسوی مبدا آفرینش راه نموده است . آری زهرای مظلوم وبال وپر شکسته ! زنان ودختران ما سپیده انسانیت وفجر فضیلت خویش را مدیون تواند. توئی الگو واسوه  ووالا. تو با مبارزه قهرمانانه خویش راه ظلم ستیزی را به آنان آموختی ! وبا عبادت ، عفاف ، عصمت وحجاب خویش مسیر تکامل واوج عظمت یک زن را به جهان نشان دادی ! وبا زهد وبی اعتنائی به مظاهر فریبنده مادی دنیا ارزش والائی انسان را تبلور بخشیدی ، وبا حمایت از دین خدا وانقلاب پیامبر وامام خویش وتحمل سختی ها وناملایمات به مبارزه برخاستی وبا علم ومعرفت خود بلندای منزلت انسانی را بخصوص برای زنان تبیین کردی وبا ارجمندترین شیوه خانه داری ، شوهرداری ، تربیت وپرورش فرزندان شیوه جهاد زن در اسلام را به نمایش گذاشتی ودر یک کلام در تمام ابعاد وشئون زندگی ، بهترین وارزشمندترین روش زندگی وحیات زیبای انسانی را برای همیشه به انسانها آموختی !

ریشه عشق ما وعلاقه ما به تو حکایتگر ارتباط  ما با یک تاریخ است .

او برترین بانوی جهان ، و بانوی بهشتی بوده است . فاطمه محبوبترین افراد نزد پیامبر بود ، آنچنان که پیامبر اکرم (ص) فرموده : فاطمه پاره تن من وروشنی دیده ومیوه دل من است . آنچه او را ناراحت کند مرا ناراحت می کند و آنچه شادش کند ، مرا شاد می کند ؛ او نخستین کس از اهل بیت من است که به من می پیوندد.

حکایاتی از آئین همسرداری وادب زهرا (س):

الف - زهرا از دیدگاه علی (ع) :

پاسخ صریح وزیبای علی (ع) به پیامبر (ص) در فردای عروسی ، فاطمه را بهترین یار ومدد کاردر طاعت حق معرفی می کند . وقتی که پیامبر (ص) از او پرسید : زهرا را چگونه یافتی ؟ عرض کرد : نعم العون علی طاعه الله . فاطمه چه خوب یاوری برای طاعت الهی است ..

ب -  ایثار وتعاون زهرا (س) :

ایثار واز خودگذشتگی یکی از مهمترین عوامل استحکام روابط میان اعضای یک مجموعه است ، نمونه ای از ایثار وگذشت در زندگی هر انسانی نشانه بزرگی روح وعلو همت اوست . در زندگی فاطمه (س) وایثار در برابر شوی بزرگش نمونه های بارزی به چشم می خورد . هنگامی که پیامبر آندو را مشغول کار دید از آنها پرسید کدامیک از شما خسته ترید ؟ هر یک از آنها دیگری را مقدم دانسته واو را خسته از مشقت کار ذکر کرد.

د - تقسیم کار:

یکی از نمادهای زندگی مشترک زندگی علی (ع) وفاطمه (س) تقسیم مطلوب وظایف ناشی از زندگی مشترک بود . وقتی که پیامبر تقاضا کردند تا کارها را میان آن دو تقسیم کند ، رسول خدا (ص) کارهای خانه را به فاطمه (س) سپرد ومسئولیت خارج از منزل را به علی (ع) واگذار کرد . زهرا (س) بارها اظهار خشنودی می کرد ورضایت خود را از تقسیم ابراز می داشت .

ذ - محبت به همسر (رعایت یکدیگر ) :

پیامبر اکرم (ص) بارها دختر وداماد گرامی اش را به محبت یکدیگر سفارش می فرمود . روزی به زهرا فرمودند : دخترم شوهر تو بهترین همسرهاست تو را از نافرمانی او بر حذر می دارم . سپس به علی (ع) فرمود : علی جان به همسرت مهربانی کن زیرا فاطمه پاره تن من است . رنج او رنج من است وشادی او خشنودی من است .

ه - رازداری زهرا (س):

روزی فاطمه (س) به حضورپدرش رسید در حالیکه آثار ضعف وگرسنگی از چهره فرخنده اش نمایان بود . رسول خدا (ص) با مشاهده این حالت دستهایش را به سوی آسمان بلند نمود وگفت : خدایا گرسنگی فرزندم را به سیری تبدیل کن ووضع او را سامان بده .

آری زهرا (س) از فقر خانه علی شکوه نمی کند وپیامبر بدون اینکه زهرا سخنی یه او بگوید از ضعف وگرسنگی او باخبر می شود . که این خود یکی از نمونه های پایبندی یه اساس واسرار خانواده است .

ز- فداکاری وصبر بر فقر :

صبح یکی از روزها که علی (ع) وفاطمه در کنار هم بودند علی (ع) برای رفع گرسنگی شدید خود از همسرش غذایی را طلب کرد . زهرا (س) گفت : خود دو روز است که چیزی نخورده ام وهر چه در خانه بود برای شما وفرزندان آورده ام .

علی (ع) فرمود : چرا مرا از این امر آگاه نساختی ، تا برای تهیه غذا اندیشه کنم . زهرا (س) پاسخ داد : از خدای خود شرم کردم که چیزی از تو بخواهم که انجام آن برای تو دشوار باشد .

ح - نگاه شفا وروح بخش :

امیرالمؤمنین (ع) می فرمایند : هیچ گاه فاطمه از من نرنجید. واو نیز هرگز مرا نرنجاند . او را به هیچ کاری نرنجاند. او را به هیچ کاری مجبور نکردم . وهر گاه بصورت ورخساره اش نظاره می کردم تمام غصه های من برطرف می شد . ودردهایم را فراموش می کردم . بخدا قسم هرگز کاری نکردم که فاطمه خشمگین شود . او نیز هیچ گاه مرا خشمگین نکرد . آری فاطمه (س) برای ایجاد یک محیط آرام وبا صفا در درون خانه بود وآنچه می گفت در جهت اهداف همسر فداکار ودلاورش بود .

ط- تقویت روانی شوهر مجاهد :

هنگامی که علی (ع) از جبهه باز می گردد. فاطمه (س) به استقبال اومی رود وبا رویی گشاده ولبخند حاکی از رضایت وافتخار به او مینگرد ، لباس وشمشیر خون آلود او را می شوید واز حوادث میدان جنگ می پرسد . وبدین وسیله نقش خود را در جهاد سرنوشت ساز اسلام ودر تقویت روانی شوی مجاهدش ایفا می کند .

ی - تسلیم اختیارات شوهر :

خلیفه اول ودوم چندین بار تقاضای ملاقات حضرت فاطمه (س) کرده بودند وفاطمه نپذیرفته بودند . علی (ع) در آخرین روزهای واپسین عمر زهرا (س) نزد او آمد وتقاضای آنان را برای ملاقات با فاطمه بازگو کرد واز او اجازه خواست . زهرا (س) چنین گفت : خانه از آن شما ودر اختیار شمایم آنچه خود صلاح می دانی عمل کن

ک - محبت به همسر :

 روزی پیامبر از فاطمه سلام الله پرسید شوهرت با تو چگونه است ؟ فاطمه (س) عرض کرد: خوب است اما زنان قریش مرا با ازدواج با کسی که دستش از مال دنیا خالی است سرزنش می کنند . پیامبر فرمود : دخترم شوهر تو بهترین همسرهاست . به او محبت کن ! تو را از نافرمانی او برحذر می دارم .

ر- زهرا (س) وتربیت فرزندان : ( وراثت در شخصیت فرزندان زهرا (س) ) :

یکی از عوامل موثر در تشکیل شخصیت فرزندان زهرا (س) وراثت است . زیرا در این خانواده مادر از مقام عصمت بهره مند است . در وجود مطهر او هیچ رجس وگناهی راه ندارد . چنانچه در زیازت امام حسین (ع) داریم که : گواهی می دهم که شما در اصلاب پاک وارحام مطهر بودید وهیچ غباری از شرک وجهالت بر دامن شما ننشست .

ن_ زهرا مادی پاکدامن : 

امام حسین (ع) در روز عاشورا حقیقتی را بازگو کرد تا از آن طریق بر حقانیت خود تاکید ورزد . بدین جهت در آن روز تاریخی فرمود : شهامت ، آزاد منشی وکرامت خود را مرهون پاکدامنی وطهارت مادرم زهرا ( س ) هستم .

س - اعتقاد به عقیقه :

حضرت زهرا (س) هرگاه صاحب فرزندی می شد برای او گوسفندی را عقیقه می داد . سپس روز هفتم تولد هر یک از عزیزانش ، سر او را می تراشید وبرابر وزن موهای او نقره صدقه می داد . برای همسایه ها هدیه می فرستاد ودیگران را در شادی خود سهیم می نمود .

ع - عواطف مادری ونقش آن در تربیت فرزند :

سلمان می گوید : روزی فاطمه زهرا(س) را دیدم که مشغول آسیاب بود . در این هنگام فرزندش حسین گریه کرد وبیتابی نمود . عرض کردم برای کمک به شما آسیاب می کنم یا بچه را آرام می نمایم . ایشان فرمود من به آرام کردن فرزند اولی هستم . شما آسیاب را بچرخانید .

ص - بازی وتحرک :

حضرت فاطمه (س) با فرزندانش همبازی می شد وبه این نکته توجه داشت که در بازی نوع الفاظ وحرکات مادر سرمشق کودک قرار می گیرد . نقل شده است که حضرت با فرزندش امام حسن (ع) بازی می کرد واو را بالا می انداخت وبرایش شعر می خواند .

ق - رعایت عدالت در میان کودکان :

روزی امام حسن (ع) نزد پیامبر آمد واظهار تشنگی کرد وتقاضای آب نمود . رسول خدا (ص) بی درنگ برخاسته وظرفی برداشت واز گوسفندی مقداری شیر دوشید وبه امام حسن (ع) داد و در این هنگام که امام حسین (ع) خواست تا ظرف شیر برادرش را بگیرد . اما پیامبر در حمایت از امام حسن (ع) مانع گرفتن ظرف او شد . فاطمه (س) عرض کرد گویا حسن برای شما عزیزتر است . پیامبر فرمود ند : هر دو برایم عزیز ومحبوبند . چون اول حسن تقاضای آب کرد او را مقدم داشتم .

سخنان برگزیده از حضرت زهرا (س):

در خدمت مادر باش  زیرا بهشت در زیر پای مادران است .

آن گاه در که روز قیامت برانگیخته شوم ، گناهکاران امت پیامبر اسلام را شفاعت خواهم کرد.

اگر به آنچه تو را به آن فرمان می دهیم عمل کنی واز آنچه بر حذر می داریم دوری کنی ، از شیعیان مایی والا هرگز.

از دنیای شما محبت سه چیز در دل من نهاده شد ؛ تلاوت قرآن ، نگاه به چهره پیامبر خدا وانفاق در راه خدا .

خوش رویی در هنگام روبه رو شدن با مؤمن ، بهشت را بر فرد خوش رو واجب می کند .

یا فاطمة الزهرا یا بنت محمد یا قرة عین الرسول یا سیدتنا و مولاتنا انا توجهنا و استشفعنا بک الى الله و قدمناک بین یدى حاجاتنا .یا وجیهة عندالله اشفعى لنا عندالله .

والسلام

تهیه وتنظیم : فرشته خدائی فر

یا فاطمه من عقده دل وا نکردم   

                                 گشتم ولی قبر تورا پیدا نکردم

یافاطمه رفتم بقیع قبرت ندیدم

                                 از پشت دیوار بقیع آهی کشیدم

چون نشد پیدا مرا                         دیدم آنجا شیعیان

گرد هم زاری کنان                          مظلومه زهرا

بعد از اینکه در مجالس بزرگ معمولا غذا تمام شد  روحانی یا بزرگ مجلس این دعا را می خواند

الحمدلله رب العالمین  الحمد لله رب الشاکرین   زادالله النعم   ودفع الله النقم  به حرمت سید العرب واعجم    مزید نعمات   قبولی طاعات وعبادات  غفران معاصی وخطیئات  دفع ورفع بلییات  بخوان سوره فاتحه والاخلاص

وبعد ازاینکه حمد وقل هوالله  خوانده شد  این دعا نیز خوانده می شود

       الهی که این سفره معمور باد            دمادم پر ازنعمت ونور باد

    بلائی که باشد در آفاق ودهر          از این سفره وصاحبش دور باد 

سفره دادن کمال مردان است        صاحب سفره شاه مردان است

بانی سفره حق والانصاف            صلواتی فرست نثار اجدادش                            

روح پاکت مادرم با  فاطمه محشور باد

                                                خانه قبرت زالطاف خدا پر نور باد

ای چراغ زندگانی مادرم یادت به خیر

                                               خاطرت در باغ فردوس برین مسرور باد

مدینه حسینت کجا می‌رود؟
اگر می‌رود شب چرا می‌رود؟
غریب وطن نیمه‌شب از وطن
غریبانه پیش خدا می‌رود
دلِ شب خدا را صدا می‌زند
چرا ساکت و بی‌صدا می‌رود؟
اجل پیش رو، مادرش فاطمه
به دنبال او از قفا می‌رود
به تعجیل رو در کجا می‌برد؟
مگـر سـر بـرای خدا می‌برد؟
صدای جرس آه جان بر لب است
جگرسوز چون ناله زینب است
«طرماح» یک لحظه محمل مران!
خدا را که وقت نماز شب است
نفس‌ها همه نال? یا حسین
دعاها همه سوز و تاب و تب است
به هر منزلی مرگ چشم انتظار
به هر محملی نغم? «یارب» است
شما هم چو مرغ شب ای ناقه‌ها
بنـالیـد بـا زینـب ای ناقـه‌ها
شب است و بیابان پر از ولوله
مدینه دعا کن به این قافله
همانا به شوق وصال خدا
گرفتند از دیگران فاصله
خدا رحم آرد به حال رباب
که بر کف گرفته کمان حرمله
پدر را ببرّند لب تشنه سر
پسر را ببندند در سلسله
شرار جگر شمع محمل شده
نـوای جـرس آتش دل شده
مدینه دعا کن برای حسین
که خالی بوَد در تو جای حسین
مدینه مدینه دگر نشنوی
دل شب صدای دعای حسین
مدینه به اهل مدینه بگو
که فرداست روز عزای حسین
خدایت دهد صبر ام‌البنین
که عباس گردد فدای حسین
دلش یاد رخسار پیغمبر است
نگاهش به روی علی‌اکبر است
مدینه دعا کن که این انجمن
بیایند بار دگر در وطن
از آن بیم دارم که دخت علی
ز شش یوسف آرد یکی پیرهن
از آن بیم دارم که رأس حسین
لب تشنه گردد جدا از بدن
از آن بیم دارم که پرپر شود
چو گل پیکر قاسم‌بن‌حسن
الهــی بــه دنبــال ایــن کاروان
بوَد روز و شب اشک «میثم» روان

امشب به نخل آرزویم برگ پیداست

بر چهره زردم نشان مرگ پیداست

امشب مرا در بستر خود واگذارید

بیمار بیت وحى را، تنها گذارید

دوران هجرم رو به اتمامست امشب

خورشید عمرم بر لب بامست امشب

چون روز آخر بود، کارِ خانه کردم

گیسوى فرزندان خود را شانه کردم

دیدى چه حالى در نمازم بود اَسْما؟!

این آخرین راز و نیازم بود، اَسْما!

آخر نگاه خویش را، سویم بیفکن

مى خوابم اینک، پرده بر رویم بیفکن

دیدى اگر خامش به بستر خفته ام من

راحت شدم، پیش پیمبر رفته ام من!

شب ها برایم بزم اشک و غم بگیرید

در خانه آتش زده، ماتم بگیرید!

از من بگو با زینب آزاده من

برچیده نگذارد شود سجّاده من

من رفتم امّا، یادگارم ـ زینب ـ این جاست

روح مناجات و دعایم، هرشب این جاست

امشب به نخل آرزویم برگ پیداست

بر چهره زردم نشان مرگ پیداست

امشب مرا در بستر خود واگذارید

بیمار بیت وحى را، تنها گذارید

دوران هجرم رو به اتمامست امشب

خورشید عمرم بر لب بامست امشب

چون روز آخر بود، کارِ خانه کردم

گیسوى فرزندان خود را شانه کردم

دیدى چه حالى در نمازم بود اَسْما؟!

این آخرین راز و نیازم بود، اَسْما!

آخر نگاه خویش را، سویم بیفکن

مى خوابم اینک، پرده بر رویم بیفکن

دیدى اگر خامش به بستر خفته ام من

راحت شدم، پیش پیمبر رفته ام من!

شب ها برایم بزم اشک و غم بگیرید

در خانه آتش زده، ماتم بگیرید!

از من بگو با زینب آزاده من

برچیده نگذارد شود سجّاده من

من رفتم امّا، یادگارم ـ زینب ـ این جاست

روح مناجات و دعایم، هرشب این جاست

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

به نام خدا

فاطمیه از جفا حاکی بود         ماجرای چادری خاکی بود

مجموعه اشعار فاطمیه

این اشعار در وبلاگ هیئت انصارالحسین وبلاگ انصار الرضا (ع) و سایت شیعتی به صورت فایل های HTML    قرار داشت که بنده به صورت فایلPDF   وDOC در اختیار شما دوستان قرار می دهم .

امید است که از دعای خیرتان ما را بهره مند نمایید.

اگر می خواهید با کیفیت مطلوب صفحه ها را مشاهده کنید حتما فونت B –MITRA  و B – KOODAK  را بر روی کامپیوترتان نصب کنید.

التماس دعا  سید محسن احمدزاده

آزار داده اند ز بس در جوانیم

بیزار از جوانی و از زندگانیم

جانانه ام که رفت چرا جان نمیرود

ای مرگ همتی که به جانان رسانیم

هر شب به یاد ماه رخت تا سحرگهان

هر اختری است شاهد اختر فشانیم

بر تیرهای کینه سپر گشت سینه ام

آرم گواه پیش تو پشت کمانیم

یاری ز مرگ می طلبم غربتم ببین

امت پس از تو کرد عجب قدردانیم

موی سپید و فصل جوانی خبر دهد

کز هجر خود به روز سینه می فشانیم

دیوار می کند کمکم راه می روم

دیگر مپرس از من و از ناتوانیم

سوزنده تر ز آتش غم غربت علی است

ای مرگ مانده ام که ز غمها رهانیم

آن علی را لاله نیلوفری

از جفای خارها شد بستری

گشت در باغ ولایت برگ برگ

بود در فصل بهارش شوق مرگ

گاه رفت از تاب و گه در تاب شد

لحظه لحظه قطره قطره آب شد

گرچه آتش داشت آهش سرد بود

ناله بود و سوز بود و درد بود

درد حیدر در وجود خسته اش

یک جهان غم در دل بشکسته اش

درد تنهایی حیدر قاتلش

یا علی ذکر تپش های دلش

آفتابی بر فراز باغ بود

دست و پا می زد ولی آرام بود

گاه چشمش بسته بود و گاه باز

گاه خاموش گاه در راز و نیاز

نیمروزی دیده از هم باز کرد

راز دل را با علی آغاز کرد

کرد با سختی به مولایش نظر

گفت محبوبم حلالم کن دگر

سوخت سرتا پا علی از این سخن

خواست تا جانش برون آید ز تن

ناله ز کی یاور بی یاورم

هم دم و همسنگر بی سنگرم

هستی من جان من جانان من

این قدر بازی مکن با جان من

ای چراغ من مگو از خاموشی

ورنه پیش از خود مرا هم می کشی

ای علی را سرو باغ آرزو

هر چه می گویی حلالم کن مگو

آن که بعد پدر در همه جا تنها بود

نور چشمان نبى، فاطمه زهرا بود!

گل مینوى بهشتى به جوانى پژمرد

آن که عطر نفسش، بوى خوش گلها بود

پاره جسم نبى را ز جفا آزردند

مأمن فاطمه، بیت الحزَن صحرا بود!

همه گفتند: على بعد وى از پا افتاد

کوه صبرى که چنان ثابت و پابرجا بود!

تا جگر گوشه محراب خدا را کشتند

چشم حیدر ز غمش یکسره خون پالا بود

رفت زهرا و على زآتش داغش همه عمر

سوخت چون شمع سراپاى، اگر بر پا بود!

بارد از دیده خود خون جگر «جیرودى»

بس که آن ماتم جانسوز، توان فرسا بود

آنشب که شب ، از صبح محشر تیره تر بود

آنشب که از ان ، مرغ شب هم بى خبر بود

آنشب که رخت غم به مه ، پوشیده بودند

آنشب که انجم هم سیه پوشیده بودند

آنشب که خون از دامن مهتاب مى ریخت

اسما براى غسل زهرا علیه السلام اب مى ریخت

آنشب خد داند خداداند که چون بود

قلب على زندانى فریاد و خون بود

طفلى گرفته استین دانم به دندان

تا ناله خود را کند در سینه پنهان

آنشب امیر المومنین با اشک دیده

مى شست تنها پیکر یار شهیده

مى شست در تاریکى شب مخفیانه

گه جاى سیلى گاه جاى تازیانه

صد بار از رفت و دست از خویشتن شست

تا جان خود را در درون پیرهن شست

مى شست جسم یار خود ارام و خاموش

مى کرد بر دستش نگه طفلى سیه پوش

خود در کفن پیچید ان خونین بدن را

خونین بدن نه ! بلکه جان خویشتن را

چشم از نگه ، لب از نوا، ناى از سخن بست

بگشود دست حسرت و بند کفن بست

ناگه فتاد ان تیره کوکب را نظاره

برگرد ماه خویش ، لرزان دو ستاره

دو گوشوار غم ز هوش افتاده بودند

بر خاک تنهایى خموش افتاده بودند

دو جوجه در اشیان بى اشیانه

دو بلبل خاموش مانده از ترانه

از بى کسى دو بال درهم برده بودند

گویى کنار جسم مادر مرده بودند

داغ دل مولا دوباره گشت تازه

ریحانه ها را خواند پاى ان جنازه

کاى گوشه گیران شب غربت بیایید

آخر وداع خویش ، با مادر نمایید

ان پر شکسته طایران از جا پریدند

افتادن و خیزان جانب مادر دویدند

چون جان شیرین جسم او در بر گرفتند

یک بوسه از ان لاله پرپر گرفتند

یکباره از عمق کفن اهى بر آمد

با ناله بیرون دستهاى مادر آمد

در قلب شب ، خورشید خاموش مدینه

بگذاشت روى هر دو ماهش را به سینه

ناگه ندا آمد على بشتاب بشتاب

دو گوشوار عرش را دریاب دریاب

مگذار زهرا را چنین در بر بگیرند

مگذار روى سینه مادر بمیرند

خیل ملک را رحمى از بهر خدا کن

از پیکر مادر یتیمان را جدا کن

آنشب مدینه کشتى دریاى غم بود

دریاى غم از کثرت ظلم و ستم بود

آنشب شفق بهر شقایق حجله مى بست

از هاله خون ، حجله روى دجله مى بست

آنشب قمر از زیر ابر پاره پاره

میریخت از پیمانه چشمش ستاره

آنشب سپیده ، درد دل با باد میگفت

از کینه و بى رحمى صیاد میگفت

آنشب سحر با مرغ شب همدرد میشد

گلبرگ سبز ارزوها، زرد میشد

آنشب منادى ، بانگ بر افاق میزد

بر پیکر زنگى شب ، شلاق میزد

آنشب تمام اهل یثرب خواب بودند

غافل از سوز سینه مهتاب بودند

آنشب درون خانه ساقى کوثر

غم بود و ماتم بود و اسما بود و حیدر

آنشب تمام فاطمیون جمع بودند

گوئى همه پروانه یک شمع بودند

آنشب حسن در گوشه اى نظاره گر بود

چشمش به جسم مادر و دست پدر بود

آنشب حسینش جامه بر تن چاک میکرد

گرد الم از روى زینب پاک میکرد

آنشب برادر با برادر راز میگفت

خواهر به خواهر درد دل را باز میگفت

آنشب حسن اشک حسین را پاک میکرد

چون غنچه اى زینب گریبان چاک میکرد

آنشب قضا نقش قدر برباد میداد

کلثوم را درس شهادت یاد میداد

آنشب على از دیده در ناب میریخت

اسما به روى جسم زهرا آب میریخت

آنشب به داغستان صحرا لاله میسوخت

در سینه سیناى مولا ناله میسوخت

آنشب خزان گهواره غم تاب میداد

زهر ستم بر ما به جاى اب میداد

آنشب على در زیر لب ، رازى مگوداشت

با پیکر مجروح زهرا گفتگو داشت

میگفت اى ائینه دار ملک هستى

محبوبه حق ، اسوه یکتا پرستى

بى تو بهار عمر من ، پائیز گردید

پیمانه صبر على ، لبریز گردید

کار على بى تو به عالم زار گشته

بى یاور و بى مونس و غمخوار گشته

زهراى من ، پیراهن تو غرقه خون است

رویت کبود و سینه تو لاله گون است

اى واى من بر بازویت باشد نشانه

از بس که خوردى پیش چشمم تازیانه

رفتى چو در نزد پدر از دار دنیا

راز دلت را لااقل بر گوبه بابا

بر گوکه پهلوى تو را با در شکستند

بر گو درون کوچه بر من راه بستند

بر گو سیلى صورتم را سرخ کردند

انآنکه با سلام از کین در نبردند

بر گو پدر آورده ام بهرت نشانه

انآنکه با سلام از کین در نبردند

در ماتمت باید مسیر اه پویم

راز دلم را بعد از این با چاه گویم

از آن روزی که سوزاندندباغ خانه مارا

به جز غم کس نمی گیرد سراغ خانه مارا

نه ایوب ونه یعقوب ونه ابراهیم ونه یحیی

کند یکدم تحمل دردوداغ خانه مارا

شود هرچند سوزش بیشترکمتر شود نورش

چه طوفانی فکند از پا چراغ خانه مارا

چه جای شکوه زین مردم که گرداندند روازما

چرا سلمان نمی گیرد سراغ خانه مارا

از این گلشن پرستوی مهاجر رفت و من ماندم

نمی دانم چرا بعد از گلم در این چمن ماندم

الهی کس نبیند این چنین داغی که من دیدم

خدایا کس نباشد این چنین تنها که من ماندم

به چشم خویش دیدم غروب آرزوها را

کشیدم رنج و غربت گرچه عمری دروطن ماندم

امانت را گرفت از من دو دست نازنین امشب

صوری تا کجا انگشت حیرت در دهان ماندم

خدایا در غم زهرا به من صبری عنایت کن

که جانم رفت و من دلگیر در زندان تن ماندم

نرفتم در کنار قبر محبوبم ز خود رفتم

نماندم در میان خانه در بیت الحزن ماندم

از غصه تو کار من اختر فشانی است

مادر دلم به حال تو در نوحه خوانی است

افتاده ای به بستر و رنگت پریده است

از چه بهار عمر تو رنگ خزانی است

وقتی به خانه چادر خود پس نمی زنی

معلوم می شود که رخت ارغوانی است

از سینه شکسته نگوئی به من ولی

از تو ز خون ریخته بر در نشانی است

هنگام راه رفتن آهسته چادرت

گوید به من که قامت مادر کمانی است

در کوچه یار و حامی دست خدا شدی

در بازویت نشانه این پهلوانی است

طفلی چهار ساله چه خاکی به سر کند

مادر که مرگ خواهد سیر از جوانی است

دیگر حسین را به نوازش نخوانده ای

این هم ز حال خسته و از ناتوانی است

حیدر کنار بستر تو ناله می زند

دشمن ولی به قهقهه و شادمانی است

اظهار درد دل به زبان آشنا نشد

دل شد ز خون لبالب و این غنچه وانشد

آن جان از آن زمان که جدا از تنم شده است

یکدم سر من از سر زانو جدا نشد

با آنکه دست دشمن دون بازویم شکست

دیدی که دامن تو ز دستم جدا نشد

شرمنده ام حمایت من بی نتیجه ماند

دستم شکست و بند ز دست تو وانشد

بسیار دیده اند که پیران خمیده اند

اما یکی چو من به جوانی دو تا نشد

از ما کسی سراغ ندارد غریب تر

در این میانه درد زپهلو جدا نشد

امشب به نخل آرزویم برگ پیداست

بر چهره زردم نشان مرگ پیداست

امشب مرا در بستر خود واگذارید

بیمار بیت وحى را، تنها گذارید

دوران هجرم رو به اتمامست امشب

خورشید عمرم بر لب بامست امشب

چون روز آخر بود، کارِ خانه کردم

گیسوى فرزندان خود را شانه کردم

دیدى چه حالى در نمازم بود اَسْما؟!

این آخرین راز و نیازم بود، اَسْما!

آخر نگاه خویش را، سویم بیفکن

مى خوابم اینک، پرده بر رویم بیفکن

دیدى اگر خامش به بستر خفته ام من

راحت شدم، پیش پیمبر رفته ام من!

شب ها برایم بزم اشک و غم بگیرید

در خانه آتش زده، ماتم بگیرید!

از من بگو با زینب آزاده من

برچیده نگذارد شود سجّاده من

من رفتم امّا، یادگارم ـ زینب ـ این جاست

روح مناجات و دعایم، هرشب این جاست

امشب بیایید ای رفیقان جمع گردیم

در این شب تاریک مثل شمع گردیم

امشب پی اذن ورود از یار باشیم

آماده تشیع یک دلدار باشیم

باید شبیه طفل مادرمرده باشیم

در زیر تابوت گلی پژمرده باشیم

امشب غریبی از خدا خواهان صبر است

با دست لرزان در پی تجهیز قبر است

هنگامه غسل تنی آزرده آمد

اشک علی بر روی سیلی خورده آمد

امشب ملائک مضطر این غسل باشند

دو نازنین آب آور این غسل باشند

امشب خدا ویرانه ای را کرده معلوم

گنجی نهان سازد در آن با دست مظلوم

گنجی که امشب دفن گردد مخفیانه

غارت شده با ضربهای تازیانه

گنج خدا این لیله القدر پیمبر

هستی خود را داده یکجا بهر حیدر

حیدر که دیگر نیست در چشمش امیدی

آهسته شوید ای موی سپیدی

موی سپید فاطمه در این سیاهی

بر پاکی زهرای اطهر شد گواهی

آهسته شوید گوشه چشم کبودی

آهسته گوید ای که تو معصومه بودی

جز موی تو جسم تو نیلی و سیاه است

با که بگویم این گل من بی گناه است

از بعد صورت دستهایت را بشویم

از زخم بازویت چه با زینب بگویم

امشب خدایا زنده ماندن سخت باشد

این غسل را پایان رساندن سخت باشد

باقی جسمت را دگر آهسته شویم

با دست خود من پهلوی بشکسته شویم

زینب به دستش بخچه ای سربسته باشد

زیر لب او نام تو پیوسته باشد

زینب کفن آورده جسمت را بشویم

من خود ز جام زینب تو صبر پوشم

جسم کبودت را کفن پوشاندم امشب

بهر وداعت غنچه ها را خواندم امشب

امید دل برفت و دل خون عزا گرفت

بیمار بستری من آخر شفا گرفت

از دست رفت و گرچه ز پایم فکند داغ

شادم از اینکه حاجت خود از خدا گرفت

کس جز اجل به دیدن بیمار ما نرفت

وز بهر درد خویش ز دستش دوا گرفت

آهش طبیب بود و پرستار رنج و غم

وز بی کسی به پهلوی او درد جا گرفت

گر اشک من ز چهره کند پاک دخترم

این درس را ز مکتب مادر فرا گرفت

دست خزان گلم به بهار از کفم ربود

وز جمع ما برید و کناره ز ما گرفت

آن شب که گشت دست رسول خدا پدید

نگرفت جسم فاطمه جان مرا گرفت

ای ابر درس گریه ز چشم ترم بگیر

ای لاله داغ از دل غم پرورم بگیر

یک دوست هم به خانه ما سر نمیزند

ای مرگ پا گذار و به دامان سرم بگیر

از سوز سینه ام دلم آتش گرفته بس

بابت بگو که فاصله از بسترم بگیر

پروانه تو شمع شد و آب شد تنش

گیری اگر سراغ ز خاکسترم بگیر

بر دامن تو دست من ای دست بی رمق

وقت دعا نجات من از داورم بگیر

زینب که جا به سینه ی من داشت مدتی است

این نازنین نگفته به من در برم بگیر

ای بقیع نیمه شبی قهر آمیز

شد بهار گل حیدر پاییز

یارمن سینه پر ازدرد شده

باغ سرسبز علی زرد شده

یار از دیده نهان است نهان

چه کنم با دل و چشم نگران

چه کنم خاک مرا خاک ربود

همه دل خوشیم زهرا بود

دهر بی فاطمه زندان من است

فاطمه روح من وجان من است

غم او کوه غمی ساخت مرا

مر گ او از نفس انداخت مرا

جز غم وغصه من هیچ ندید

سالها فاطمه ام رنج کشید

یاد آن پنجه ودستاس بخیر

یاد آن گرمی و احساس بخیر

یاد آن روز که در پای تنور

مهربان همسر من داشت حضور

راز بالندگیم زهرا بود

نمک زندگی ام زهرا بود

ای بقیع خانه و خلوتگه راز

هیجده ساله گلم را بنواز

صورت فاطمه و بستر خاک

خاکها باد به فرق افلاک

من که با غصه قرین خواهم شد

بعد او خانه نشین خواهم شد

شعر (خوشزاد)تسلای دل است

گرچه از فاطمه رویش خجل است

ای پر از غوغای کوچه از نوا افتاده ای

خسته و بی تاب و در بستر ز پا افتاده ای

آب می کردی و سوسو میزدی مانند شمع

آتشی اما خموش و بی صدا افتاده ای

زخمهایت را مگر مرحم به غیر از مرگ نیست

کی دوای درد عالم بی دوا افتاده ای

خیز بر پا و ببین جان کندن روز و شبم

مهربان قد کمان من چرا افتاده ای

گاه پشت در اسیر آتش و میخ و لگد

گاه بین کوچه در موج بلا افتاده ای

از تمام صورتت از چادرت خون می چکید

دیدمت بر خاک با سیلی ز پا افتاده ای

در پیم با دست می گشتی و می گفتی حسن

ای فروغ چشم تارم من کجا افتاده ای

ای شب تو پر از ستاره مادر

دلت از غصه پر شراره مادر

محرم راز تو به نیمه شبم

دختر بی قرار تو زینبم

نشسته ام گوشه جا نمازت

گوش دهم به گریه نیازت

با تن بیمار چه ها می کنی

باز به همسایه دعا می کنی

دیشب از این درد شفا خواستی

یا اجلت را زخدا خواستی

چو لله ای سرخ و برافروخته

من به گمانم که تنت سوخته

دست تو زخمی و تنت مور مور

نان ز چه رو طبخ کنی در تنور

چهره تو پیشترین گونه بود

یک طرفش زرد و دگر سو کبود

سرخی جامه که تو را بر تن است

لکه خون یا گل پیراهن است

حیف تو که غصه چنین خورده ای

در وسط کوچه زمین خورده ای

پارچه بستی به سر اطهرت

چوبه در خورده مگر بر سرت

ای صدای دل شکسته زهرا

ناله عاشقانه خسته زهرا

آرزوی دلم تو هستی زهرا

رونق منزلم تو هستی زهرا

رونق آشیانه من زهرا

ذکر روز و شبانه من زهرا

به خدا که دلم شکستی زهرا

تا به رویم دو دیده بستی زهرا

ای همیشه پناه حیدر زهرا

بهترین تکیه گاه حیدر زهرا

از چه سرو قدم خمیده زهرا

از چه خون در زمین چکیده زهرا

لحظه ای در بقل بگیرم مادر

الهی من برات بمیرم مادر

ای کائنات در ید قدرت نمای تو

وی ممکنات فرش شده از برای تو

توصیف توست از افق فکر ما برون

ره کی برد به رتبه تو ما سوای تو

ما را کجا و حمد و صفات خدائیت

جایی که حق نموده به قرآن ثنای تو

شاهان عالمند گدایان درگهت

سر می نهد بر من و دولت سرای تو

از قامتت به پاست قیامت کزین سبب

کرده قیام ختم رسل پیش پای تو

از قبر بی نشان تو پیداست غربتت

باشد هزار نکته عیان از خفای تو

بر ما نگشت قبر تو پیدا ولی کجاست

مسمار در که شرح دهد ماجرای تو

از حفظ خط ولایت فدا شدی

جا دارد گر شود همه عالم فدای تو

ای که شجاعت آورد بوسه به خاک پای تو

بسته به خانه تا به کی دست گره گشای تو

من که ملول گشتمی از نفس فرشتگان

زخم زبان عالمی می خرم از برای تو

دستم اگر شکسته شد در ره یاریت ولی

فاش که دارم آرزو سرشکنم به پای تو

گرچه قدم دو تا شد تیغ نبرد ما شد

گریه های های من ناله بی صدای تو

ای مدینه ای همه سوز و گداز

ای شب تاریک صحرای حجاز

ای بیابان سکوت و اشک و خون

ای سپهر خیره چشم نیلگون

این سکوت این گریه آهسته چیست

این صدای ناله پیوسته چیست

خشت خشت خانه ای را زمزمه است

ناله یا فاطمه یا فاطمه است

خانه ما گرچه از خشت است و گل

پایه دیوار آن بر طاق عرش

وز پر خود عرشیان آورده فرش

سقف آن بالانشین کهشان

آستانش آسمان آسمان

خاک آن را شسته آب سلسبیل

گرد آن را رفته بال جبرئیل

حیف شد این خانه را آتش زدند

با کبوتر لانه را آتش زدند

خانه ای در بسته نه در نیمه باز

اهل آن چون شمع در سوز و گداز

دو کبوتر برده سر در بال من

هر دو گریانند بر احوال من

کرده بر تن چهار ساله بلبلی

رخت ماتم در غم خونین گلی

باغبانی با دو دست خویشتن

کرده خونین لاله خود را کفن

ساعت سخت فراغ آغاز شد

مخفی و آهسته درها باز شد

در دل تابوت جان حیدر است

هستی و تاب و توان حیدر است

گوئی آن شب مخفی از چشم همه

هم علی تشیع شد هم فاطمه

ای نماد هر ستم صیاد من

خصم پر از کینه اجداد من

ای تهی از مهر و پر از کینه ها

دشمن دیرینه آئینه ها

خانه آئینه ها ماتم سراست

در عزای ارتحال مصطفاست

آینه در آینه غرق غمین

سوگواران رسول خاتمین

هیچ کس با درد ما هم درد نیست

در مدینه گوئیا یک مرد نیست

بر عزای ما چنین یورش گرا

بعد ختم الانبیا شورش چرا

این چه دلجویی ز ماتم دیده هاست

این چه تسکین دل غم دیده هاست

خوب در ماتم تسلا دادیم

در میان شعله ها جا دادیم

من نگویم خانه را آتش مزن

پیش گل پروانه را آتش مزن

من نمی گویم ز من آذرم کن

لیک از روی حسینم شرم کن

درب سوزان شعله بر کوثر مزن

زینب استاده لگد بر در مزن

عضو عضو پیکرم بشکن ولی

ریسمان بردار از درست علی

هر ستم داری به ابراز کن

دست خیبر گیر او را باز کن

با وجودی که علی بود آنجا

من برفتم دم در یا ابتا

رفتم آنجا که مگر شرم کند

تا ز رویم مگر آذرم کند

چون بدانست که من پشت درم

دل غمین از غم مرگ پدرم

لگدی بر در آتش زده زد

ز آن به پهلوی من غم زده زد

ای نور دیده و دل خون مجتبای من

تنهاترین ستاره آل عبای من

تنها مدافعم که شد از آن مقابله

در کوچه ماجرای تو چون ماجرای من

یک لوح افتخار وفا بین کوچه ها

حک شد به گونه های تو چون گونه های من

گفتم عصای دست شوی گاه پیریم

اما شدی به فصل جوانی عسای من

خواهی اگر که یاری مادر کنی بخواه

مرگ مرا به پای علی از خدای من

حرفی ز بعد من تو به بابا نمی زنی

از چشم و گوش و سینه از دست و پای من

سر مرا به سینه چو آهت نگاه دار

ای ممتحن به غصه و درد بلای من

ای ولی الله اعظم یا علی

مانده ای در غصه و غم یا علی

در برم ای معنی خیرالعمل

گوشه ای بگرفته ای زانو بغل

حالت از غربت دلالت می دهد

اشک تو من را خجالت می دهد

از غریبی تو دل آزرده ام

روی می پوشم که سیلی خورده ام

حیف مردم قدر تو نشناختند

حبل در حبل المتین انداختند

لات عظی بر سریر دین شدند

بعد پیغمبر امیر دین شدند

در مدینه گرد جهل افشانده اند

غربتت را دیده رو گردانده اند

آنکه بر حرف پیمبر پا گذاشت

بین مسجد بر سرت شمشیر داشت

منبر و محراب مانده در ملال

کاشکی می شد اذان گوید بلال

اى هماى ملکوتى که شکسته پر تو

که به زیر پر و بال ست ز محنت، سر تو!

اى بهارى که شد از فیض تو، هستى خرّم

گشته پژمرده چو پاییز چرا منظر تو؟!

ترجمان غم پنهانى و رنجورى توست

این همه گریه اطفال تو بر بستر تو

سبب رنج و دواى تو ز من مى طلبند

پرسش انگیزْ نگاه پسر و دختر تو

چهره از من ز چه پنهان کنى اى دخت رسول؟!

علیّم من، پسرِ عمّ تو و همسر تو!

واى از آن لحظه و آن منظره طاقت سوز

دیدن میخ در و غرقه به خون پیکر تو

درد دل هاى تو با جسم تو شد دفن به خاک

سوخت جان على از قصّه دردآور تو

این سخن فرموده پیغمبر است

منکر آن هر که گردد کافر است

گفت زهرا خلق من خوی من است

روح مابین دو پهلوی من است

مکتب من زنده از این دختر است

نسل من پاینده از این دختر است

جاودان ماند از او آثار من

بلکه آزارش بود آزار من

ضبط کن ای چرخ فریاد مرا

بشنوید آیندگان داد مرا

ناسپاسان دخت احمد را زدند

فاش می گویم پیمبر را زدند

آنچه بی دتاد خزان با یاس کرد

درد آن را باغبان احساس کرد

بس که دل بى ماه رویت در دلِ شب ها گریست

آسمان دیده ام زین غصّه یک دریا گریست

باغبان عشق، در سوگت نه تنها ناله کرد

اى گل پرپر به حالت بلبل شیدا گریست

بارالها! بین دیوار و درى، آن شب چه شد؟

کآسمان بر حال زار زُهره زهرا گریست

گشت خون آلوده چشم اختران آسمان

بس که زهرا تا سحر بر غربت مولا گریست

شد کویر تشنه سیراب اى فلک از بس على

داغ بر دل، لاله آسا، در دل صحرا گریست

تا نبینند اشک او را، تا سحر هر شب على

یا حدیث دل به چَهْ گفت از غریبى، یا گریست

شیر میدان شجاعت بود و یک دنیاى صبر

من ندانم اى فلک با او چه کردى تا گریست

سوخت همچون شمع و از او غیر خاکستر نماند

بس که از داغ تو خورشید «جهان آرا» گریست

بعد از پدر مصیبت بسیار دیده ام

یارب تو آگهی که چهع آزار دیده ام

مردم  اگر حدیث غریبی شنیده اند

من خویش این بلای گران وار دیده ام

بر روزها اگر که بیزد چو شب شود

ظلمی که از مهاجر و انصار دیده ام

تنها نه تازیانه سبب شد به کشتنم

من مرگ خود ز ضربت مسمار دیده ام

با سینه شکسته به سختی نفس کشم

زان صدمه ای از در و دیوار دیده ام

گر پشت در نخواسته ام از علی کمک

او را به رنج خویش گرفتار دیده ام

این رنج می کشد من مظلومه را که باز

مظلومی علی به دل زار دیده ام

به خاطر حسینه که دل و به دریا نزدم

وگرنه دق مرگ می شدم منم باهات می اومدم

تو گفتی ای دخترکم باید برام کاری کنی

تو کربلا حسینم و به جای من یاری کنی

باید که تو زنده کنی گریه و سوز ناله رو

از تو آتیش نجات بدی رقیه سه ساله رو

به وقت مرگ پر کردم ز خون چشم تر خود را

که تنها می گذارم بین دشمن شوهر خود را

فتادم سخت در بستر الهی بر ندارم سر

که سر بنهاده بر دیوار بینم همسر خود را

خدایا اولین مظلوم عالم را تو یاری کن

که امشب می دهد از دست تنها یاور خود را

الهی تا جوان باشد نبیند دیده طفلی

کنار خانه زیر تازیانه مادر خود را

اجل ای کاش در آن ماجرا می بست چشمم را

نمی دیدم نگاه دردناک دختر خود را

گواهی می دهد فردای محشر عضو عضو من

که کشتند این جماعت دختر پیغمبر خود را

علی جان گریه کن تا عقده ای از سینه بگشایی

مکن حبس این قدر آه دل غم پرور خود را

از آن ترسم تو را فردا فلک از پا در اندازد

که امشب می دهی از دست رکن دیگر خود را

حلالم کن حلالم کن حلالم کن حلالم کن

خداحافظ که گفتم با تو حرف آخر خود را

بیا در برم ای امام غریب

که از غربتت گشته ام بی شکیب

بیا از نفس دیگر افتاده ام

حلالم نما زحمتت داده ام

منم یاس نیلی بی برگ تو

منم قد کمان جوان مرگ تو

ز من مانده مشت پری در قفس

جگر خونم از سینه در هر نفس

تو وقتی که زانو بقل می زنی

مگو از چه حرف اجل می زنی

بیا دل تو را هر تپش خوانده است

همین یک شب از عمر من مانده است

شب آخر و غرق دردم علی

بیا تا به دورت بگردم علی

شب آخر است و دلم در نواست

همه غصه ام از غم مجتبی است

شب آخر است ای مرا نور عین

قسم بر تو و نور چشمت حسین

شب آخر است و به تاب و تبم

ز اشک قسم مضطر زینبم

شب آخر است و غم گشته قوت

نشسته نمازم ندارد قنوت

شب آخر است و دگر گونیم

نهان ساز پیراهن خونیم

شب آخر است و سلامی زنم

به مظلومی ات دست و پا می زنم

شب آخر است و شرر در دلم

به آه و تو خنده قاتلم

پس از من تو و غربت حاکیم

تو میمانی و چادر خاکیم

پس از من علی عشق و احساس من

تجلی نماید در عباس من

پس از من شوی غرق درد و محن

تو می مانی و غسل و دفن و کفن

پرستوی مهاجرم چرا زلانه می روی

اگر زلانه می روی پرا شبانه می روی

قرار من شکیب من مهاجر غریب من

که با کبودی بدن زتازیانه می روی

کبوتر شکسته پر مرا به همرهت ببر

چرا بدون همدمت به آشیانه می روی

چهار طفل خون جگر زنند در غمت به سر

تو بر زیارت پدر چه عاشقانه می روی

تا آیه‌های قدر تو تنزیل می‌شود

هر سوره با شئون تو تحلیل می‌شود

فرقی نمی‌کند چه کسی می‌کند نزول

زهرا به قلب فاطمه تنزیل می‌شود

گرمای وحی هستی و بی تو هر آیه‌ای

در این حرای یخ زده قندیل می‌شود

گاهی درخت می‌شوی و میوه‌های تو

خامش غذای سفره‌ی جبریل می‌شود

تو چشمه‌ی شگفتی و انجیر می‌دهی

تحریف قطره‌های تو انجیل می‌شود

تو سیب می‌شوی و تو را میل می‌کند

سرخی گونه‌هاش که تکمیل می‌شود

تو می‌شوی خدیجه و او با وجود تو

حس می‌کند به آمنه تبدیل می‌شود

می‌خوانی از خودت ولی آرام و بی گره

بعداً همین تلاوت، ترتیل می‌شود

بر رحل دستهای تو قرآن کبوتری است

که بر هوای صاف تو تحمیل می‌شود

ای عطر یاس! معتدلی و ملایمی

پیغمبر از شمیم تو تعدیل می‌شود

حتی خیال کعبه تو را قد نمی‌دهد

آهت دعا نکرده ابابیل می‌شود

موسی برای چیدن حرف تو از درخت

پای برهنه دست به زنبیل می‌شود

فرعون -‌ اگر الهه‌ی دریا غضب کند‌ -

ماهی مرده‌ی شکم نیل می‌شود

قارون! نظر مکن به حقارت بر این زمین

از آیه‌ای بترس که تأویل می‌شود

دیدم چگونه لطف شما می‌کند اثر

در کرکسی که مرغ حواصیل می‌شود

گر جلوه‌ی جلال تو باشد تخلصم

وزن و ردیف و قافیه تعطیل می‌شود

تو ای مادر آخر کجا میروی

غریب است بابا چرا میروی

مگر دوش زینب عسایت نبود

چرا مادرم بی عسا میروی

چرا بستری گشته بیت وحی

تو بیرون ز دارالشفا میروی

ز شهری که ماند است بابا غریب

تو ای با علی آشنا میروی

به بستر نخفتی تو حتی شبی

چرا خفته بر دستها میروی

بگویم بگریم دگر در بقل

چرا مادر از پیش ما میروی

گره شد غریبی به قلب پدر

تو ای خانه مشکل گشا میروی

توبه خاک اندرومن خانه نشین سر راهم

بی تو زهرا همه دردم همه سوزم همه آهم

تو نگه بستی و رفتی مرا ترک نمودی

تو نکردی نگهی هیچ به اندوه و نگاهم

ای شریک غم جانکاه من ای محرم رازم

بی تو ای فاطمه تنهایم وهم صحبت چاهم

شهرما کوچه ما خانه ما گشته غم آلود

من غریب وطن خویشم وبی پشت و پناهم

هرکه را داده سلامی و جوابی نشنیدم

آشنایان همه بیگانه چندیست گواهم

جز علی سید مظلوم بگو کیست کجا هست

به چه جرمی شده ام خانه نشین چیست گناهم

چون که شد موسی مقیم طور عشق

در پی اجرای امر نور عشق

امر امت را به هارون وانهاد

در مقام رهبری او را نهاد

یک دو روزی چون ز امت دور شد

چشمها از دیدن حق کور شد

سست شد دلها به آئین خدا

ساری شد رهزن دین خدا

گفت مردم موسی چون کنید

بیعت آخر از چه با هارون کنید

گر دمی آئید همچون هاله ای

تا بسازم از طلا گوساله ای

الغرض دلها همه گمراه شد

فتنه در قوم کلیم الله شد

جای آئین خدا بدعت نشست

جای پیمان خدا بیعت نشست

مردمان راندند یاس و لاله را

جای حق بشانن آن گوساله را

گفتم از هارون و موسی بر ملا

یادم آمد گفته خیرالورا

بارها گفتا بدین مضمون علی

من چو موسی باشیم و هارون علی

شیعیان عمق عزا را بنگرید

شاهد این مدعا را بنگرید

چون که احمد سوی طور عشق رفت

پس دل یثرب چو نور عشق رفت

ساری در شهر گوساله ساخت

یک شبه امر امامت رنگ باخت

قوم موسی بانی بدعت شدند

قوم احمد دشمن عطرت شدند

قوم موسی بت پرستی ساز کرد

قم احمد مشرکی آغاز کرد

قوم موسی فتنه ای حساس کرد

قوم احمد طرح قتل یاس کرد

قوم موسی خانه ای آتش نزد

سینه ای نشکست آنجا با لگد

این شباهت بود امام اختلاف

هست در شلاق و سیلی و غلاف

سامریان مدینه کیستند

مجریان طرح کینه کیستند

نیل خون شد جاری از کوثر چرا

می زدند ناموس حق آخر چرا

ازدحام کوی ال الله چیست

این که در خون غطه ور گردیده کیست

کی شرر بر باب بیت الله زد

شعله بر جان کلیم الله زد

دست هارون مدینه بسته شد

فاطمه از دست مردم خسته شد

لرزه بر عرض و سماء افتاده است

یاس حیدر زیر پا افتاده است

صدق با دست مکرب کشته شد

حامی هارون و یثرب کشته شد

چه می شد گر مرا با غربت خود آشنا می کرد

چه می شد سفره اش گر گل برای غنچه وا می کرد

چرا می کرد دور از چهار طفلش بستر خود را

گل از چه خویش را از غنچه های خود جدا می کرد

اگر از گریه اش همسایگان را شکوه بر لب بود

دل شبها نمی زد پلک و آنان را دعا می کرد

به چشم خویشتن دیدم که بشکستند بازویش

ولی مادر مگر دامان حیدر را رها می کرد

هم از سینه هم از بازوش خون می رفت در آن روز

ولیکن می دوید و باز بابم را صدا می کرد

نماز عشق نیت کرد ما بین در و دیوار

ولی زان پس رکوع خود میان کوچه ها می کرد

مرا می برد و دست او به روی شانه ی من بود

قد دختر کنار مادرش کار عصا می کرد

حسرت گرفته باز حصار مدینه را

غم تیره کرده است دیار مدینه را

از غربت بقیع که غمخانه على ست

گلرنگ خون زدند حصار مدینه را

آثار خون فاطمه و غربت على

پر کرده است گوشه کنار مدینه را

در کوچه هاى شهر چو ماه على گرفت

رنگى دگر نماند عذار مدینه را

زآن گل که از جسارت مسمارِ در شکفت

نقش خزان زدند بهار مدینه را

در خلوت بقیع به جز اشک مهدى اش

شمعى کجا بود شب تار مدینه را

من جان نثارِ مکتب اویم، مؤیّدم

دارم ازو امید جوار مدینه را

خداحافظ ای روح شرم و عفاف

خداحافظ ای جان حج و طواف

خداحافظ ای لاله پرپرم

خداحافظ ای سوره کوثرم

خداحافظ ای درد من را طبیب

خداحافظ ای آشیان غریب

خداحافظ ای طایر نیمه جان

خداحافظ ای پوست و استخوان

خداحافظ ای به ز جان علی

قرار و بهار و توان علی

خداحافظ ای بانوی خانه ام

پرستوی پر بسته لانه ام

خداحافظ ای پیکر خسته اش

خداحافظ ای دست بشکسته اش

خداحافظ ای سینه چاک چاک

خداحافظ ای چادر پر زخاک

تو ماه تمام منی فاطمه

جواب سلام منی فاطمه

تو بودی به در دلم آشنا

به مشکل گشایی تو مشکل گشا

قسم بر تو و عمر کوتاه تو

به آن سینه غرق در آه تو

به آن چشم در موج خون خفته ات

به آن درد دلهای ناگفته ات

ز بعد تو ای شمع افروخته

علی ماند و یک در سوخته

غمت تار و پود من از هم گسست

ببین فاتح بدر از پا نشست

چکیده به رخ اشک تنهائیم

تماشایم من تماشائیم

ندانی چه بر روزم آورده ای

در این شهر تنهاترم کرده ای

مرا موج غم هر طرف می کشد

فراغ تو آخر مرا می کشد

خیز از کنار بستر بیمار غربتت

خون بارم از دیده دیده ز دیدار غربتت

بهر چه باغبان به تماشا نشسته ای

دیگر گلی نمانده به گلزار غربتت

کم گریه کن برابر چشمم دگر علی

سنگین بود به دوش دلم بار غربتت

بر صورتت نشسته علی گرد بی کسی

بر صورتم نظاره کن آثار غربتت

آنجا که درد غربت تو مشتری نداشت

تنها شدم به سینه خریدار غربتت

بر لوح سینه ام قلم میخ در کشید

بایک لگد هزار نمودار غربتت

نیلوفری شدم من و در باغ شعله ها

پیچیدم ای بهار به دیدار غربتت

بهتر که شد شکسته ز ضرب غلاف تیغ

دستی که وا نکرد گره از کار غربتت

دستی اگر نمانده برایم چنین مباش

بر روی دیده می کشم این بار غربتت

دخترم خوش آمدی جای تو در دنیا نبود

بی وجود تو صفا در در گلشن عقبا نبود

جان بابا بارها مرگ از خدا کردم طلب

بی تو جز خون جگر در دیده زهرا نبود

دخترم روزی که من دست علی دادم تو را

جای پنج انگشت سیلی بر رخت پیدا نبود

بر رخ زهرا نقش این سیلی گواهی می دهد

از علی مظلوم تر مردی در آن دنیا نبود

دخترم روی که بر ما رخت سیلی زدند

هر چه می پرسم بگو آیا علی آنجا نبود

جان بابا بود اما دستهایش بسته بود

هیچ کس در بین دشمن یار آن مولا نبود

دخترم آیا حسینم دید مادر را زدند

در میان کوچه آیا زینب کبری نبود

در پی حفظ حریم خویشتن

مرد باید پشت در آید نه زن

هیچ می دانی دختر خیرالبشر

از چه جای حیدر آمد پشت در

دید مولایش علی تنها شده

خانه اش محصور دشمنها شده

بر دفاع شوهرش فردی ندید

بین آن نامردها مردی ندید

گفت باید پیش امواج خطر

یار بهر یار خود گردد سپر

من که تنها دختر پیغمبرم

پشت این در پیش مرگ حیدرم

آنکه باشد مرد این سنگر منم

اولین قربانی حیدر منم

چشم پوشیدم زجام خویشتن

ای مقیره هر چه می خواهی بزن

این در کاشانه این پهلوی من

این غلاف تیغ این بازوی من

من به جان زخم علی را می خرم

گو چهل نامرد ریزد بر سرم

گر بر آید شعله از کاشانه ام

یا که گردد قتلگاهم خانه ام

گر شود پرپر ز جور قاتلم

غنچه نشکفته باغ دلم

گر شود در پشت در جان بر لبم

افتم از پا پیش چشم زینبم

باز می گویم به آوای جلی

یا علی یا علی یا علی

در عزایت این دل دیوانه مى سوزد هنوز

شمع، خاموش ست و این پروانه مى سوزد هنوز

در میان سینه، قلب داغدار شیعیان

از براى محسن دُردانه، مى سوزد هنوز

ناله جانسوز زهرا مى رسد هردم به گوش

از شرارش این دل دیوانه مى سوزد هنوز

مرغ خونین بال و پر را، زآشیان صیّاد برد

در میان شعله ها، کاشانه مى سوزد هنوز

زآن شرر کاندر گلستان ولا افروختند

گل فتاد از شاخه و، گلخانه مى سوزد هنوز

در غم زهرا ز سوز آشنا کم گو «فراز»!

در عزاى فاطمه، بیگانه مى سوزد هنوز

دردهای هر کسی چون کوه روی شانه ام

بوی خون می آید از این اشکم دانه دانه ام

از در این خانه تا مسجد میان کوچه ها

رد خون است و خط خاکستر پروانه ام

هر کسی در کنجی و با خویش نجوا می کند

بعد زهرا گوئیا در خانه ام بی گانه ام

راه مسجد را ز بی راهه حسن طی می کند

من نمیدانم ز چه ترسیده آن دردانه ام

دشمنت برده از چشمان مادر خواب را

ضرب در بگرفته از جسم نهیبش تاب را

تا نظ می افکند بر آن در آتش زده

می کند جاری ز چشم نیمه بازش آب را

بهر مرگش روز و شب می خواند او امن یجیب

غرق ماتم می کند با این دعا محراب را

در قنوتش او فقط یک دست بالا می برد

می کند اجرا به سختی مادر این آداب را

دلم از خون شده دریا و چشمم چشمه جویى

خدا را تا بگریم بیشتر اى اشک! نیرویى!

قدَم خم گشته در پاى سرشک خود، بِدان ماتم

که سروى، قامتش در هم شکسته بر لب جویى

چنان در شهر خود گشتم غریب و بى کس و تنها

که غیر از چشم گریانم، ندارم یار دلجویى..

به خون دیده بنویسید بر دیوار این کوچه

که این جا کشته راه ولایت گشته، بانویى

گرفتم در میان کوچه، پاداش رسالت را!

چه پاداش گرانقدرى! چه بازوبند نیکویى!

مدینه! ثبت کن این را، که در امواج دشمن ها

حمایت کرد از دست خدا بشکسته بازویى

دید دشمن فاطمه جان علی است

بلکه با جانش نگهبان علی است

گفت باید جان حیدر را گرفت

از علی دخت پیمبر را گرفت

دید جان مرتضی پشت در است

از امام خویش هم تنها تر است

پای تا سر بغز و خشم و کینه بود

کینه هایش کینه دیرینه بود

بغز حیدر شعله ور در سینه داشت

سنگ بود و جنگ با آئینه داشت

سنگ و آئینه نمیدانم چه شد

آهن و سینه نمیدانم چه شد

آن قدر گویم که در بیت الولا

قل هو الله گشت از قرآن جدا

آرزوی حیدر آنجا کشته شد

هم پسر هم مادر آنجا گشته شد

بر گلستان ولایت تاختند

غنچه را با لاله پرپر ساختند

لاله زیر خار و خس افتاده بود

باغبان هم از نفس افتاده بود

طلم و طغیان تا قیامت زاده شد

این چنین مزد رسالت داده شد

دیگه کسی تو مدینه سراغ زهرا نمی یاد

دست شکسته رو ببین که دیگه بالا نمی یاد

من شنیدم تو کوچه ها به زخم دل نمک زدند

چون حسنت تو خواب می گفت مادرم و کتک زدند

زینب من می گفت بابا یه مژده یک خبر دارم

سفره نون خونمون گرفته بوی مادرم

اگه می خوای خداحافظی قشنگ و با نمک بشه

بیا با هم گریه کنیم تا دلمون خنک بشه

جون به لبم رسیده است این که به غم خو بگیری

تا کی می خوای عزیز من دستی به پهلو بگیری

امشب و مهمون منی تا کی می خوای رو بگیری

ببین دارم دق می کنم تا کی می خوای رو بگیری

رخ مپوشان ز من و فرصت دیدار مگیر

ماه رخسار علی پرده به رخسار مگیر

تو به این سوخته گلزار صفا می بخشی

همه عشق و صفا را تو زگلزار مگیر

همه شب تا به سرگاه پرستار تو ام

تو به جان کندن خود جان پرستار مگیر

راه اینگونه مرو ورنه زغم می میرم

پیش چشمان علی دست به دیوار مگیر

گل صد برگ علی آرزوی مرگ مکن

دست بشکسته روی خالق دیدار مگیر

رسد نواى غم افزا مرا به گوش امشب

پیام غم رسد از نغمه سروش امشب

چه روى داده خدایا که این چنین در عرش

برآورند ملایک ز دل خروش امشب

عزا عزاى چه آزاده ایست کز ماتم

شوند مردم عالم سیاه پوش امشب

شب عزاى پیمبر بود گمان دارم

على ز داغ نبى مى رود ز هوش امشب

عجب مدار اگر زین مصیبت عظما

فتاده عالم هستى ز جنب و جوش امشب

على که لنگر عرش خداست مى لرزد

که جسم جان جهان را کشد به دوش امشب

چه روى داده که از غرفه هاى باغ بهشت

نواى واحَسنا مى رسد به گوش امشب

چه آتشى شده از آب آن سبو روشن

که شد چراغ امامت از آن خموش امشب

بریز اشک عزا «خسرو» از براى حسن

برآر بهر پیمبر ز دل خروش امشب

رنگ خزان گرفت بهار جوانى ام

در دشت غم نشست گل شادمانى ام

بعد از تو اى پیمبر رحمت به روزگار

امّت نگر، چه خوب کند قدردانى ام!

شب ها به یاد ماه رخت اختران چرخ

نظاره گر شوند به اختر فشانى ام

بابا ز جاى خیز و ببین زیر بار غم

بشکست در فراق تو پشت کمانى ام

وقت دعا زحق، طلب مرگ مى کنم

از بس که بى علاقه به این زندگانى ام

از جور چرخ پیر و ز بیداد روزگار

با قامت خمیده به فصل جوانى ام

شد «حافظى» به پاى على هستى ام فدا

تاریخ شاهد است بر این جانْ فشانى ام

روز شهادت زهراى اطهر است

عالم پر از مصیبت و دل ها مکدّر است

خشکیده چون نهال برومند عمر او

چشم جهانیان همه از اشک غم تر است

عالم ز بس که پر شده از ناله هاى زار

مردم گمان برند که صحراى محشر است

امروز از شکنجه و غم مى رود به خاک

جسمى که در شکوه ز افلاک برتر است

پنهان به خاک تیره شود با همه فروغ

رویى که تابناک چو خورشید خاور است

آن چهره اى که زهره برد روشنى از او

آن صورتى که بر سر خورشید افسر است

پژمرده در بهار جوانى شد، اى دریغ!

پژمردگى نه درخور سرو و صنوبر است

این مرگ زودرس که شرر زد به جان او

از آتش مصیبت مرگ پیمبر است

او طاقت جدایى و مرگ پدر نداشت

زیرا که سال هاست عزادار مادر است

جز اندکى، درنگ به عالم نکرد و رفت

بعد از پدر که مرگ به کامش چو شکّر است

در انزوا به کشور خود مى رود به خاک

«آن نازنین که خال رخ هفت کشور است»

خواهد که نشنوند خسان بوى تربتش

با آن که همچو مشک زمینش معطّر است

با دیده اى که ریزد از او خون به جاى اشک

زینب نشسته بر سر بالین مادر است

هم زار و دلشکسته از آن مرگ جانگداز

هم خسته دل ز رنج دو غمگین برادر است

آن کودکان که زاده دخت پیغمبرند

هریک ز قدر، با همه عالم برابر است

آن یک به گلستان صفا لاله بود و گل

وین یک به آسمان شرف ماه و اختر است

اکنون ز مرگ مادر خود هر دو تن ملول

دامانشان ز اشک پر از لعل و گوهر است

گنج مرادشان چو نهان مى شود به خاک

خوناب اشکشان همه یاقوت احمر است

بر سر زند حسین و کَنَد موى خود حسن

زینب دهان گشوده به الله اکبر است

فریادشان به ناله و زارى بلند شد

امّا دریغ و درد که گوش جهان کر است

تلخ است و جانگداز ز مادر جدا شدن

از بهر کودکى که چنین نازپرور است

آن هم چه مادرى؟ که وفاى مجسّم است

آن هم چه مادرى؟ که صفاى مصوّر است

آن مادرى که بانوى زن هاى عالم است

پیغمبرش پدر شد، مولاش شوهر است

آن مادرى که آسیه کمتر کنیز او است

آن مادرى که مریم عذراش خواهر است

اطفال را که خانه بود جایگاه امن

بس دلگشاست سایه مادر که بر سر است

ز بسکه آه کشیدم به سینه آه ندارم

چو شمع سوخته امید صبحگاه ندارم

ز دانه دانه اشکم به آسمان دو دیده

ستاره هست ولیکن فروغ ماه ندارم

عسای دست من سته هست شانه طفلم

برون قامت زینب توان راه ندارم

تفاوتی نکند این دو چشم بسته و بازش

خدا گواه بود قدرت نگاه ندارم

قسم به کوتهی عمر خود که در همه عمر

به غیر بردن نام علی گناه ندارم

زهرا بمان یار دل ریش علی باش

یک چند روزی بشتر پیش علی باش

مگذار تا این آخرین دیدار باشد

بدرود جانسوز دل و دلدار باشد

تو با منی اما غمت از پایم انداخت

من در دعا اسما ولی تابوت می ساخت

در سینه از اهل مدینه آه داری

در غربت من ناله ای جانکاه داری

تا با تو ام بگذار بر من در بنندند

رازی مشو اما به اشک من بخندند

ای سینه سرخ من مپر از لانه من

با خود صفا را می بری از خانه من

محراب قلبم قبله روی تو دارد

هر خشت خشت خانه ام بوی تو دارد

بنگر حسین و مجتبایم غم نصیبند

با چشم تر در ناله امن یجیبند

امشب به زینب بسته ای سر بسته دادی

پیراهنی دیدم به آن دل خسته دادی

با او وصیت بر سر سجاده کردی

او را برای کربلا آماده کردی

زینب ای دختر دردانه من

ای تو جان من و جانه من

ای گل سرسبد کشور عشق

نقطه دایره و محور عشق

پس از این بانوی این خانه تویی

شمع این محفل و کاشانه تویی

گریه کم کن منما آه و خروش

بر وصایای من از جان کن گوش

دیگر ای دختر شیرین سخنم

مادری کن به حسین و حسنم

سفر کرب و بلا در پیش است

دلم از بهر تو در تشویش است

سلام سوز سینه ام به دوستان فاطمه

درود بی شمار بر فدائیان فاطمه

مرید آن کسم که خود مراد اوست مرتضی

که مرتضی است مقتدی به روح و جان فاطمه

فدای فاطمه نه من فدای شیعیان او

که جان مصطفی شود فدای جان فاطمه

هر چه که هست نیرویم صرف محبتش کنم

ز عمق دل نوا کنم نام گران فاطمه

طریق اوست هر زن و مرد باشرف

که رسته است از دو عالمند و رهروان فاطمه

قیام او جهت دهد به غیرت دینی ما

دفاع اوست خط ما بسیجیان فاطمه

جهاد فرهنگی ما به جبهه فاطمیه

دفع شبیخون بکند ز بوستان فاطمه

بیت محقرش بود سرای زندگان دهر

که اولیای عالمند خاندان فاطمه

ز بوی عطر چادرش نسیم یاس می وزد

شیعه کند مزار او نام و نشان فاطمه

سلام من درود من به آنم دری که سوخته

گوش کنید ای همه گریه کنان فاطمه

چون نفسش به پشت در شنید خصم بی حیا

هر دم و بازدم شکست استخوان فاطمه

هر دم و بازدم علی فقط دم بزند

بود به ذکر دین آن ذکر و زبان فاطمه

نه سیلی است پاسخ هر که علی علی کند

که حمله می کند علی به سایبان فاطمه

با قدمش نسیم هم به یاس لطمه می زند

تا چه رسد لگد خورد به پهلوان فاطمه

من چه بگویم از غم مرتضی علی

نه یک نفر که ریختند همه به جان فاطمه

سینه اى کز معرفت گنجینه اسرار بود

کى سزاوار فشار آن در و دیوار بود

طور سیناى تجلّى مشعلى از نور شد

سینه سیناى عصمت مشتعل از نار بود

ناله زهرا زد اندر خرمن هستى شرر

گویى اندر طور غم چون نخل آتش بار بود

آن که کردى ماه تابان پیش او پهلو تهى

از کجا پهلوى او را تاب این آزار بود

صورتى نیلى شد از سیلى که چون نیل سیاه

روى گیتى زین مصیبت تا قیامت تار بود

شب بود و چشم خفتگان در خواب خوش بود

بیدار مردى اشک چشمش، آب خوش بود

در خاک پنهان کرده خونین لاله اش را

آزرده جسم یار هجده ساله اش را

اشکش به رخ، چون انجم از افلاک مى ریخت

بر پیکرِ تنهاامیدش، خاک مى ریخت

در ظلمت شب، بى صدا چون شمع مى سوخت

تنهاى تنها، بى خبر از جمع مى سوخت

گویى که مرگ یار را باور نمى داشت

از خاک قبر همسرش، سر برنمى داشت

مى خواست کم کم گم شود در آسمان، ماه

چون عمر یارش، عمر شب را دید کوتاه

بوسید در دریاى اشک دیده، گِل را

برداشت صورت از زمین، بگذاشت دل را!

بگذاشت جانش را در آن صحرا، شبانه

با پیکرى بى جان، روان شد سوى خانه

آن جا که خاکش را به خون آغشته بودند

هم آرزو، هم شادیش را کشته بودند

آن جا که جز غم هاى دنیا را نمى دید

در هر طرف مى گشت و زهرا را نمى دید...

دوش آن تن آزرده را مولا چو برداشت

با جان خود مخفى درون خاک بگذاشت

خون دلش با اشک چشمش در هم آمیخت

از پهلوى زهراى او خونابه مى ریخت

شبای فاطمیه نسیمی از خدا می یاد

شبای فاطمیه ناله کربلا می یاد

شبای فاطمیه شهیدا مهمونی می یان

کفترای فکه و کرخه و مجنون می یان

شبای فاطمیه با فاطمیون می شینیم

میون بزن عزامون شهیدامون رو می بینیم

شبای فاطمیه بو شلمچه می رسه

بوی دود آتیش از میون کوچه می رسه

شبای فاطمیه چشای ما پر اختره

تموم دردای عالم روی قلب حیدره

شبای فاطمیه بچه ها دل دونیم میشن

بزار سر بسته بگم همین روزا یتیم میشن

شبای فاطمیه فاطمه شمع بستره

آرزوی بچه هاش دیدن روی مادره

شبای فاطمیه دل بی بهونه نمی شه

چندیه که موی زینب دیگه شونه نمی شه

شبای فاطمیه حسن می لرزه توی خواب

نمی دونم چی دیده شده این طوری کباب

شبای فاطمیه اشک حسین رنگ خونه

میون خونه علی هم دیگه بی هم زبونه

هر کسی یه گوشه ای و به زیر لب دعا داره

بر انتها یار حیدر طلب شفا داره

شمع این مسأله را بر همه کس روشن کرد

که توان تا به سحر گریه بى شیون کرد

به سر تربت زهرا، على از خون جگر

ناله ها در دل شب بى خبر از دشمن کرد

غم آن پهلوى بشکسته و بازوى سیاه

رخ نیلى، همه در قلب على مسکن کرد!

تنگ شد سینه بى کینه آن جان جهان

کآرزوى سفر جان ز دیار تن کرد

گفت: اى کاش که جان از بدن آید بیرون!

هجر تو گلشن دنیا به على، گلخن کرد

شهادت از سراپایم نمایان است یا حیدر

کتاب عمر زهرا رو به پایان است یا حیدر

ز یک سو وصل بابایم ز یک سو دوری از زینب

مرا روز وصال و شام هجران است یا حیدر

کمک کن تا به جا آرم نماز آخرینم را

که یک امروز زهرا بر تو مهمان است یا حیدر

اگر خود می نهم انجام کار خانه خود را

اجل با همسرت دست در گریبان است یا حیدر

به زخمت قتلگاه محسنم را می کنم جارو

گلاب قتلگاهش اشگ چشمان است یا حیدر

روم در پیش محسن گر جدا می گردم از زینب

که آن شش ماهه قبرش نیز پنهان است یا حیدر

عصمت اللهم من و ازعشق مولا سوختم

صورتم مى‏سوخت کردم ناله بابا سوختم

مردم دنیا پرست در انحرافى ریشه دار

در سقیفه رأى دادند و من آنجا سوختم

دشمنان نقشه کشیدند و ز جهل دشمنان

بهره بردند و من مظلومه تنها سوختم

اى جوانان من جوان بودم ولى با عمر کم

تا بماند شمع دین روشن سراپا سوختم

سینه‏ام از داغى مسمار غافل مانده بود

کز غریبى على در بین اعدا سوختم

گر على تنها شود پهلو شکستن جایز است

بهر حفظ جان حیدر بى مهابا سوختم

در میان شعله آتش حجابم حفظ شد

پشت در رفتم غریبانه خدایا سوختم

آتشى دیدم که تا روز فرج بر پا بود

با بیاید مهیدم بهر مداوا سوختم

علی آهسته در راز و نیازه

چه سازه بهر تشیع جنازه

بمیرم از غریبی تو مولا

غریبم وا غریبم وا غریبا

یتیمان پیرهن بر لب گرفتند

فغان و ناله را در دل نهفتند

مرو تازه جوان ای مادر ما

غریبم وا غریبم وا غریبا

علی زخم رخ او را بشوید

علی خونابه پهلو را بشوید

علی جان می دهد از داغ زهرا

غریبم وا غریبم وا غریبا

خدا داند که زهرا بی گناه است

ولی مویش سفید رویش سیاه است

علی چون گفت طفلانم بیایید

وداع آخرتان را نمائید

على چون جسم زهرا را کفن کرد

شقایق را نهان در یاسمن کرد

دو نور دیده اش از ره رسیدند

به زارى جانب مادر دویدند

خود افکندند بر آن جسم رنجور

عیان شد معنى نورٌ على نور

بغل بگشاد و در آغوششان برد

چنان نالید کز سر هوششان برد

ایا مادر! دلت از ما رمیده

چو اشک افکنده اى ما را ز دیده

بیا مادر یتیمان را به بر گیر

وز آفت جوجگان را زیر پر گیر

گل و بلبل به نغمه ناله سر کرد

بغل بگشاد و گل ها را به بر کرد

عمری است ابرم در بهار زهرا

مهتاب عشقم در مدار زهرا

یاس بهشتی محبت است او

من شبنم بر شاخسار زهرا

از نسل میثم آن شهید عشقم

من شیعه ام  مشتاق دار زهرا

سینه سپر در سنگر ولایم

تا آنکه گردم جان نثار زهرا

آری پرستوی ولایتم من

یارب مرا کن هم جوار زهرا

آن قدر می گردم در عالم عشق

شاید کنم پیدا مزار زهرا

در روز محشر چون که پا زدی تو

بین مرا گردد قبار زهرا

شکر خدا داریم بر سر خود

با سایه نسل و تبار زهرا

شکر خدا در لشکر ولایت

سربند ما دارد شعار زهرا

غریب و خسته و تنها

کنار خانه بنشستم

مدینه گریه کن با من

که زهرا رفته از دستم

واویلا اه واویلا، شدم من یکه و تنها

بنال از داغ ان بلبل

که پرپر در قفس میزد

بجرم یا على گفتن

به پشت در نفس میزد

واویلا اه واویلا، شدم من یکه و تنها

غریبى مرا مردم

همه با چشم خود دیدند

میان شعله آتش

گلم را با لگد چیدند

واویلا اه واویلا، شدم من یکه و تنها

بود هر شب همى نفرین

به لب در دشت و صحرایم

الهى بشکند دستى

که سیلى زد به زهرایم

واویلا اه واویلا، شدم من یکه و تنها

گلاب از دیده جارى بر

سر سجاده کن زینب

براى مادرت زهرا

کفن آماده کن زینب

واویلا اه واویلا، شدم من یکه و تنها

فاطمه ای همه عشق علی

گوش کن زمزمه عشق علی

با غمت خسته و تنها و غمین

سوخته ساخته این خانه نشین

به دلم آرزوی روی مهت

می کشم حصرت نیمه نگهت

شیشه عمر علی خورد ترک

در کف سنگ فراوان فدک

شیشه عمر مرا بند بزن

به علی فاطمه لبخند بزن

فاطمه طاق شده صبر علی

بود این بستر تو قبر علی

خیز ای دارو ندارم بنشین

بر سر سفره کنارم بنشین

بنگر اود علی مشک علی

سفره نان جو خشک علی

شمع سوزان من و حجره من

سبب رزق من و سفره من

نمک سفره نان گسترده

بین حسین کوزه آب آورده

خیز از جا و بیا بسم الله

تو شروع کن به غذا بسم الله

لقمه نانی تو به کلثوم بده

لقمه ای عشق به مظلوم بده

خیز از جا و چنین ناز مکن

سفره درد علی باز مکن

قصه شهر مدینه قصه شهر غصه هاست

حدیث رنج و غربت و زخم زبون و نارواست

من چی بگم از اون همه محنت و اندوه و ستم

نمونده هیچ قامتی که از این همه غم نشکست

شرح کدوم غم و بدم از غصه های مدینه

از چی و از کجا بگم از تو کوچه یا تو خونه

همه چی توی میدنه شروع شد از ماتم یار

وقتی که باغبون می ره خزون می شه باغ و بهار

هر کی به ما سلام می کرد دیگه جوابم نمی داد

اون موقع دیگه فهمیدیم مدینه مارو نمی خواد

روی زمین افتاده بود جنازه عشق هنوز

صدای سامری اومد از توی شهر آخر روز

آب کفن خشک نشده دوباره بخل تراشیدند

از مسیح نفرت روی ثقیفه بریدند

گفتم شاید این چند روزه به ما دیگه کار ندارند

برا گریه مارو تو خونه راهت می زارند

ولی یه روز صدایی از هیزما پشت در اومد

با یه گروه بی حیا بزرگ اهل شهر اومد

گفتم مگه اینا میخوان شهر و به آتیش بکشن

می خوان برای بابامون یه حرفی رو پیش بکشن

وقتی که حرف بیعت از زبونشون بیرون اومد

فهمیدم اون لحظه دیگه از کوچه بوی خون اومد

مادر به پشت در اومد که مهر مهربونی بود

بهشتی بود خدایی بود حوری آسمونی بود

گفت چی می خواید از دلبرم خیلی غریبه همسرم

هر چی می خواید به من بگید من جون فدای حیدرم

من اجر پیغمبرم و مزد همه رسالتم

یاور مرتضایم و فدایی ولایتم

هر چی که گفت با ناله ها مردم شهر مرده بودند

پستی و بی حیایی رو از رو همه برده بودند

هیزما که آتیش گرفت وقتی در خونه می سوخت

فاطمه عشق علی رو به هر دو عالم نفروخت

از تو میون شعله ها صدای ناله ای اومد

میون خاکستر و دود بوی گل لاله اومد

از تو کوچه به گوش رسید یه ناله وحشیونه

دشمن بی حیای ما با لگد اومد تو خونه

چیزی که به گوش می رسید صدای آه و نفسه

پرنده عشق علی غرق به خون تو قفسه

یه غنچه سوخته ایم پشت در افتاد به زمین

بای ذنب قتلت ای گل ناز و نازنین

نوگل شش ماهه ما شده فدایی بابا

حالا دیگه فقط میاد صدای سیلی جفا

دست بابا بسته بود و دل همه شکسته بود

حوری مهربون ما میون خون نشسته بود

ناله می زد وا ابتا زجه می زد واعلیا

هیچکی به حرفش گوش نکرد گفت آخرش فضه بیا

فضه خزینی رو که گفت روی زمین افتاده بود

ماها دیگه گفتیم همه مادر ما جون داده بود

این صحنه رو ما می دیدیم ناله هاش و می شنیدیم

خدا می دونه صد دفعه مزه مرگ و چشیدیم

هر چی که دل تو دنیا بود از غم ما به خون نشست

دلی نموند که نشکنه وقتی که اون پهلو شکست

با خون سینه مادر این جمله رو در نوشت

عشق علی دین منه خونه اون واسم بهشت

اگرچه آتیش بگیرم تو بیت مرتضی ولی

خونم و هدیه می کنم دست نمی کشم از علی

فاطمه ام حیدریم از همه عالم بریم

آقام و یاری می کنم با روی نیلوفریم

حب علی مذهبمه نماز روز و شبمه

حتی به زیر دست و پا ذکر آقام رو لبمه

حب علی دین منه  مذهب و آئین منه

عالم بدونه فاطمه از علی دل نمی کنه

کافران دست خدا را بسته اید

بازوی مشکل گشا را بسته اید

راستی تسلیم اهریمن شدید

راستی با شیر حق دشمن شدید

هر چه حتک حرمت از حیدر کنید

هر چه بر او ظلم افزون تر کنید

هر چه زان مظلوم گردانید رو

هر چه ماند استخوانش در گلو

گر برد شبها به نخلستان پناه

ور بگوید راز خود هر شب به پاه

گر بریدش سوی مسجد با طناب

وز سلام او بماند بی جواب

من امیرالمومنین می دانمش

پیشوای مسلمین می خوانمش

هر چه آید پیش زهرا با علی است

اول آخر کلامش یا علی است

کبوتر دلم پرش شکسته

بی بال و پر کنار تو نشسته

در این شب خاک تو بویم

فرموده زنیب با تو بگویم

ای لاله پنهان شده ز گلها

بابا میان خانه مانده تنها

ای غم گسارم دلم غمینه

شد گریه کارم راهم همینه

علی دگر تاب و توان ندارد

در خانه زهرای جوان ندارد

به حق قرآن مخفی ز خانه

با چشم گریان آید شبانه

کنار تربت تو ام پریشان

شب تا سحر مانند شمع سوزان

کنار بستری خاموش و غمناک

علی امید خود را می کند خاک

بهار آرزویش گشته پائیز

دلش از غربت و غم گشته لبریز

به هر حالش که می آید ز سینه

خجالت می کشد شهر مدینه

نفسهایش فتاده در شماره

کند بر صورت زهرا نظاره

به هر چشمی که یارش می گشاید

توان از قلب پر سوزش رباید

به لبهای علی پیوسته آه است

گمانم مرتضی در فکر چاه است

به آرامی کنار بستر او

علی خم شد چو شمعی روی زانو

که روی یار را بهتر ببیند

ز باغ چشم یارش لاله چیند

به نجوا گفت یا زهرا غریبم

مخواه اینگونه تنهایم حبیبم

گل آلاله گلخانه من

تو هستی چهل چراغ خانه من

علی اینجا دگر یاری ندارد

کسی چون من شب تاری ندارد

ببین ای یاور شب زنده دارم

ز تنهایی گره خورده به کارم

چه شد کز همسر خود دل ربودی

مگر اشک امامت را ندیدی

چو شرح راز بر دیوار دیدم

پس از آن صورتت را تار دیدم

اگرچه روز داغ حیدر آمد

ولی شادم جدائی ها سر آمد

به همره می بری با خود صفا را

ولی دیدی چو روی مصطفی را

الا ای سوره مجروح کوثر

سلامم را رسان نزد پیمبر

گذشته نیمه ای از شب خدایا

رسیده جان شب بر لب خدایا

فقان از سینه تا لاهوت می رفت

به روی شانه ها تابوت می رفت

علی زین غم چنان مات است و مبهوت

که دستش را گرفته دست تابوت

دریغا از علی با آن دلیری

کند تابوت زهرا دستگیری

ز سخن افتاده ای با من ولی

پاسخم گو من علی هستم علی

خیز رفع غم از این غمناک کن

باز هم اشک علی را پاک کن

یک طرف خیل رسل دنبال او

یک طرف احمد به استقبال او

مرحمی خرج دل چاکم کنید

در کنار فاطمه خاکم کنید

گر علی دل قرار او زهراست

وز علی گل بهار او زهراست

او که خود فخر خلقت است به حق

مایه ی افتخار او زهراست

جلوه گاه خداست خود اما

جلوه ی کردگار او زهراست

ذوالفقارش اگر عدو کش شد

جوهر ذوالفقار او زهراست

در علی می توان خدا را دید

ز آنکه آئینه دار او زهراست

او ندارد به دار دنیا مهر

تا که دار و ندار او زهراست

سیر از سیر باغ و گلزار است

گل باغ و بهار او زهراست

خود میان بهشت می بیند

تا به خانه کنار او زهراست

گل پژمرده ام بیداد مادر

خزان آخر به بادت داد مادر

خودم دیدم که بابا با گل اشک

تو را در زیر گل بنهاد مادر

خودم دیدم که از زندان سینه

نمی شد ناله اش آزاد مادر

خودم دیدم که در دنبال تابوت

حسینت از نفس افتاد مادر

خودم دیدم حسن را سوخت چون شمع

که شد آب و نزد فریاد مادر

ز جا برخیز ای غمخوار بابا

که بابا گشته دشمن شاد مادر

شب تاریک و تشیع جنازه

مرا کی میرود از یاد مادر

تو خفتی دست بابا را گرفتند

گهی سلمان گهی مقداد مادر

لاله ها  پژمرده بلبل را دگر آوا نبود

هیچ کس در باغ مثل باغبان تنها نبود

یک مدینه دشمن و یک خانه بی فاطمه

بانوی این خانه غیر از زینب کبری نبود

نیست جایی خانه کفار را آتش زنند

نامسمانان مسلمان بود زهرا یا نبود

من نمی دانم چه شد گویند در چشم همه

سیل دشمن بود پیدا فاطمه پیدا نبود

ماندنم در دل این خانه حرام است علی

به خدا کار من خسته تمام است علی

طایر عشق تو را نیست مگر بال و پری

مرغ روحم به خدا بر لب بام است علی

غم مخور هیچ که در شهر سلامت ندهند

به لب بسته من باغ سلام است علی

با اشاره غم دل با پسرم می گویم

ذوالفقار سخن من به نیام است علی

تو طبیبانه به بهبود من زار نکوش

عمر بیمار تو امروز تمام است علی

تو و اطفال بگریید به حالم پس از این

به دل قاتل من عیش مدام است علی

شب تشییع تنم را تو از آن کوچه مبر

آخرین خواهشم و ختم کلام است علی

مبادا باغبانى در بهاران

خزانِ نخل بارآور ببیند

مبادا در بهار زندگانى

که نخلى، چیده برگ و بر ببیند

مبادا عندلیبى لانه خویش

ز برق فتنه در آذر ببیند

چه حالى دارد آن مرغى که از جفت

بجا در لانه مشتى پر ببیند

وزآن جانسوزتراحوال مرغى است

که جاى لانه، خاکستر ببیند

ندارد کودکى طاقت که نیلى

ز سیلى صورت مادر ببیند

گل سرخ ست مادر، کى تواند

رخ خود را چو نیلوفر ببیند

هزاران بار اجل بر مرد خوشتر

که سیلى خوردن همسر ببیند

چه حالى مى کند پیدا خدایا!

اگر این صحنه را، حیدر ببیند؟

مگو رو کرده پنهان تا مبادا

رخش را، ساقى کوثر ببیند

تواند آن که مولا بى نگاهى

رخ محبوبه داور ببیند

خسوف مه، کسوف آفتاب ست

نخواهد خصم بداختر ببیند

میان شعله، در از درد نالید

که یا رب قاتلش کیفر ببیند

ولى از روى مولا شرم دارد

که مسمارش به خون اندر ببیند

چه سان مولاازین پس خانه خویش

تهى از دخت پیغمبر ببیند؟

نهان کن چادر و سجّاده اش را

مبادا زینب مضطر ببیند

برو دیوار و در را شستشو کن

مگر این صحنه را کمتر ببیند

مدینه دردها در سینه دارد

مدینه یک گل پژمرده دارد

مدینه شاهد غمهای حیدر

ز بعد ماتم مرگ پیمبر

مدینه دید زهرا پشت در بود

دریغ از ماتم مرگ پدر بود

مدینه بوی گل لاله میده

مدینه به سینه ها ناله میده

مدینه باغ گلای پرپره

هوا پر عطر و فضا معطره

مدینه ناله زهرا شنیده

طناب گردن مولا رو دیده

مدینه بوی در سوخته می ده

مدینه بوی ر سوخته می ده

مدینه یه خونه رو آتیش زدند

لونه کبوتر و آتیش زدند

مدینه شکسته بود بال و پری

مدینه آتیش گرفته بود دری

مدینه راز دل بر من عیان کن

مرا زائر به قبر بی نشان کن

سخن از قصه پر غصه ات گو

مرا با آه خود آتش به جان کن

مدینه لاله ات کو گلشنت کو

برایم شرح درد باغبان کن

مدینه هستیم را گیر اما

مرا اندر بقیع بی خانمان کن

مرا که مرگ مجسم به هر نظر گردد

به گرد بسترم امروز بیشتر گردد

مدینه هم دگر از ناله ام به تنگ آمد

قفس به شک و ز مرغ شکسته پر گردد

بگو به مردم شهر مدینه خوش باشید

دعای فاطمه امروز کارگر گردد

خبر دهید به همسایگان که از امشب

بدون ناله من شامتان سحر گردد

نه دست و سینه و پهلو که جمله اعضایم

به درد آید و هر آه من شرر گردد

از این که عاشق مرگم من و رسیده اجل

ولی خدای کند تا دوباره برگردد

چرا که هیچ نخواهم امام مظلومم

به وقت غسل من از درد من خبر گردد

مرد اگر خانه به گلزار جنان برگیرد

دل او، باز هواى سر و همسر گیرد

گرچه فرزند، عزیزست چه دختر چه پسر

بیشتر مهر پدر جانب دختر گیرد

بارها گفت نبى: فاطمه چون جان منست

که گمان داشت کسى جان پیمبر گیرد؟!

بارها گفت که آزار وى، آزار منست

کاش مى بود که گفتار خود از سر گیرد

کاش مى بود در آن کوچه، نَبى تا که مگر

راه بر قاتل دختر، پىِ کیفر گیرد

کاش مى بود که از خادمه دختر خویش

خبرى از سبب سوختن در گیرد

کاش مى بود پیمبر که ز اَسما پرسد

که: چرا دختر من روى ز همسر گیرد؟!

کاش مى بود که آن شب، جسد فاطمه را

گاه بر دوشْ على، گاه پیمبر گیرد

کاش مى بود که اطفال یتیم او را

بدهد تسلیت و بوسد و در بر گیرد

کاش مى بود در آن نیمه شبها، که حسین

خیزد از خواب و بهانه پىِ مادر گیرد

چه غم از وحشت فرداست؟ که «آواره» او

دامن فاطمه را در صف محشر گیرد

من آن بی بال و پر مرغم که تو بال و پرم بودی

دگر تنهای تنهایم تو تنها یاورم بودی

یگانه تکیه گاه من شهید بی گناه من

امید من پناه من نه تنها همسرم بودی

ز پا افتاده ای هست و بود رفه از دستم

که بعد از مصطفی تنها تو رکن دیگرم بودی

گل من تا ابد از باغبانت می کشم خجلت

که پامال خزان در پیش چشمان ترم بودی

هر آن کس داشت با من دشمنی دیدم تو را می زد

قتیل انتقام جنگ بدر و خیبرم بودی

سرآپا درد بوی پیش چشم من ننالیدی

خدا را تا کجا فکر دل غم پرورم بودی

تمام شهر با من دشمن و من یک تنه تنها

نه همسنگر خدا داند تو تنها سنگرم بودی

من آن شاخه گل افسرده بودم

که در نشکفتگی پژمرده بودم

زسوز سینه ام می نالم ای کاش

که در پشت همان در مرده بودم

چنان از ضرب سیلی رفتم از هوش

که راه خانه را گم کرده بودم

مغیره گر نبود در آن کشاکش

علی را من به خانه برده بودم

مدینه محشر کبری به پا بود

رسن برگردن شیر خدا بود

نمودم روی خود مخفی زمولا

زدشمن چون که سیلی خورده بودم

اگر دشمن نمی شد سد راهم

علی را من به خانه برده بودم

من بیمار مداوا نکند خوشنودم

غم طبیبم شده و مرگ بود بهبودم

لحظه ای نیست که بی اشک بود دیده من

سرو بشکسته ی خم گشته کنار رودم

گر ز حق مرگ طلب می کنم و گر گویم

کاش می بودم و غمخوار علی می بودم

زیر این چرخ علی دوست از فاطمه نیست

سند معتبرش بازوی خون آلود ام

من نفس می زنم و او کف افسوس به هم

من چسان گویم و او چون شنود بدرودم

ای اجل بهر عیادت بر بیمار بیا

جز تو کس نیست که در دهر کند خشنودم

من صورت پاره پاره دیدم

شکسته دو گوشواره دیدم

من سفره دار مدینه هستم

من شاهد زخم سینه هستم

ز روی نیلی به کس نگفتم

حدیث سیلی به کس نگفتم

میان کوچه ز غصه مردم

که مادرم را به خانه بردم

کبوتر ما شکسته پر شد

دل علی هم شکسته تر شد

کسی نداند چه دیده ام من

چه ناله هایی کشیده ام من

غریب و بی کس من و حسینیم

به داغ مادر به شورو شینیم

به زخم مادر چرا نمک خورد

بگو برادر چرا کتک خورد

قد خمیده خمیده تر شد

که وقت مرگ من و پدر شد

به ضرب سیلی ز هوش رفته

به سوی خانه خموش رفته

غم تو عقده به سینه کرده

دلم هوای مدینه کرده

من غلامی زغلامان تو ام یا زهرا

مستمندی به سر خوان توام یا زهرا

از زمانی که به خود آمده ام فهمیدم

خاطر آشفته و حیران توام یا زهرا

من دعا بودم و از روز ازل بر لب تو

ذکری از سینه سوزان توام یا زهرا

متولد شده عشق توام بی بی جان

آه پرورده دامان توام یا زهرا

بیت الاحزان دلم شهد اشک سحرت

اشکم آن دیده گریان توام یا زهرا

بغز آن سینه مجروحم و از سوز دلت

شعله غربت جانان توام یا زهرا

از ازل لطف تو شد شامل حالم

در ابد در پی احسان توام یازهرا

شد یهودی ز نخ چادرت اسلام شناس

فخرم این بس که مسلمان توام یازهرا

ای یتیمان مدینه همه از پخت تو سیر

طالب لقمه ای از نان توام یا زهرا

من قطعه ای از خاک خوشبوی بهشتم

من قبله گاه بنده نیکو سرشتم

من عارف نجوای هجر و درد و داغم

من تربت زهرا و بی شمع و چراغم

خاکم ولیکن فخر بر افلاک دارم

من چهار یوسف در دل این خاک دارم

در منزلت دارای ماوای رفیعم

من راز دار مرتضایم من بقیعم

اینک به پشت دیده ام پیداست آن روز

تابوت با جسم حسن برخواست آن روز

صبر عزیز فاطمه دیگر سر آمد

فرزند مظلومی کنار مادر آمد

گرد رخم را با سرشک غم بشویم

یابن الحسن رخصت بفرما تا بگویم

دفن عزیزی در دل شب آری آری

دنبال مادر بود زینب آری آری

یک نیمه شب بر شانه ها تابوت دیدم

آه و فغان عالم لاهوت دیدم

شیر خدا سر در گریبان داشت آن شب

به بچه ها شام غریبان داشت آن شب

دیدم که دست احمد از خاکم برآمد

چون سیل اشک از دیدگان حیدر آمد

از قبر زهرا با قد خم رفت مولا

با کودکان غرق ماتم رفت مولا

من ماندم و زهرای دست و سینه خسته

من ماندم و یک مادر پهلو شکسته

دیدم که دارد آن بدن با خود نشانه

از ضرب دست و دشمن و از تازیانه

موج شرمنده شد از دیده دریایی من

صبر بگذشت ز سر حد شکیبائی من

وا کن آن دیده که شب تا به سحر خواب نداشت

کن تماشای من و وضع تماشایی من

من همان دست خدایم که ز پا افتاده است

خیز بر پا و بکوش از پی بر پایی من

گریه از بعد تو بر بودن من باید کرد

دستی ای یار پی یاری و یارایی من

سر اگر بعد تو در چاه کنم حق دارم

چه کنم نیست کسی غمخور تنهایی من

باز اگر اشک مرا پاک کنی ممنونم

با همان دست کز او بود توانایی من

انجمن خانه و طفلان تو چون پروانه

خیز ای شمع پی انجمن آرایی من

نپذیرند اگر مردم دلسرد چه غم

خاطرات تو بود گرم پذیرایی من

نازنین دخت رسول اللهی

همسر و کفو ولی اللهی

آفرین برتو که فرزندانت

مجتبی باشد وثاراللهی

زینبت کرببلا داد نشان

بوده شاگرد چه دانشگاهی

عمر کوتاه تو خوش ثابت کرد

معنی زندگی و آگاهی

نام گل بردىّ و بلبل گشت خاموش اى بلال

مادر مظلومه ما رفت از هوش، اى بلال!

بوستان وحى را بیت الحزن کردى، بس ست

با اذان خود مکن ما را سیه پوش، اى بلال!

دیر اگر خاموش گردى، زودتر گردد ز تو

مادر ما را چراغ عمر، خاموش، اى بلال!

مادر ما بر اذانت گوش داد، اینک تو هم

بر صداى گریه زینب بده گوش، اى بلال!

مرگ پیغمبر، شکسته قامت ما را به هم

بار غم مگذار ما را بر سر دوش، اى بلال!

غنچه، پرپر گشت و گل از دست رفت و باغ، سوخت

کرد حقّ باغبان، گلچین فراموش، اى بلال!

گرد غم بر روى ما بنشسته و، دانسته ایم

خاک گیرد لاله ما را در آغوش، اى بلال!

تا زبان حال ما یکسر به نظم «میثم» است

اشک و خون از چشم اهل دل زند جوش، اى بلال!

نبى به بوى بهشتى تو ارادت داشت

على به جلوه هر روزه تو عادت داشت

کدام نور ز مصراع بیت تو جوشید

که شعله هم به در خانه‏ات ارادت داشت

براى خاطر حیدر به تازیانه نشست

کدام دست چنان دست تو عبادت داشت؟

براى ضربه دیگر به دیدنت آمد

که گفته دشمن تو نیّت عیادت داشت؟

پس از تو اى گل نشکفته پرپر این بلبل

ز شام تا به سحر ناله‏ها به یادت داشت

قسم به سوره خاکى چادرت بانو

به درک قدر تو باید فقط سعادت داشت

نمی تونم ببینم زانوی غم بقل داری

چشم یاری و محبت دیگه از اجل داری

آسمون چشم تو برای چی ابری شده

الگوی صبر همه اسیر بی صبری شده

قطره قطره می چکد اشکای تو روی چشام

بیا لب واکن و از درد دلت بگو برام

من و تنها نذاری روی دلم پا نذاری

میون این همه دشمن یارت و جا نذاری

چرا گریه می کنی نمک به زخمم میزنی

برای من همیشه علی خیبر شکنی

من خودم یادگاری دارم برای زینبم

نکند گریه کنی پیش چشای زینبم

حالا که نشستی و هم زبون زهرا شدی

بزا سربسته بگم همین روزا تنها می شی

من و تنها نذاری روی دلم پا نذاری

میون این همه دشمن یارت و جا نذاری

حیدر و تنها نذاری دلدارت و جا نذاری

غمخوارت و جا نذاری من و تنها نذاری

نور حق در ظلمت شب رفت در خاک، اى دریغ

با دلى از خون لبالب رفت در خاک، اى دریغ!

طلعت بیت الشَّرف را، زُهره تابنده بود

آه! کآن تابنده کوکب رفت در خاک، اى دریغ!

آفتاب چرخ عصمت با دلى از غم کباب

با تنى بیتاب و پرتب رفت در خاک اى دریغ!

پیکرى آزرده از آزار افعى سیرتان

چون قمر در برج عقرب رفت در خاک، اى دریغ!

لیلى حُسن قِدَم، با عقل اَقدم همقدم

اوّلین محبوبه رب رفت در خاک، اى دریغ!

حامل انوار و اسرار رسالت آن که بود

جبرئیلش طفل مکتب، رفت در خاک اى دریغ!

نه تنها روز کس بر دیدن زهرا نمی آید

که بر دیدار چشمم خواب هم شبها نمی آید

به موج اشک من الفت گرفته مردم چشمم

چنان ماهی که بیرون از دل دریا نمی آید

مریز این قدر پیش چشم زهرا اشک مظلومی

ببین ای دست حق دستم دگر بالا نمی آید

نگوید کس چرا بانو گرفته دست بر زانو

به روی پا ستادن دیگر از زهرا نمی آید

چو می بینند حال مادر خود کودکان گویند

که می سوزیم و غیر از سوختن از ما نمی آید

چراغ عمر کوتاهم کند سوسو ولی افسوی

که هستم چشم بر راه اجل اما نمی آید

شما ای اهل یثرب می شوید آسوده از دستم

صدای ناله زهرا دگر فردا نمی آید

نه مثل ساره ای و مریم ! نه مثل آسیه و حوّا

فقط شبیه خودت هستی ! فقط شبیه خودت زهرا!

اگر شبیه کسی باشی ، شبیه نیمه شب قدری

شبیه آیه تطهیری! شبیه سوره « اعطینا»!

شناسنامه تو صبح است ، پدر تبسّم و مادر نور

سلام ما به تو ای باران ، سلام ما به تو ای دریا!

کبود شعله ور آبی! سپیده طلعت مهتابی!

به خون نشستن تو امروز، به گل نشستن تو فردا!...

بگیر آب و وضویی کن ، ز چشمه سار فدک امشب

نماز عشق بخوان فردا ، به سمت قبله عاشورا

نه همی سوزد دلم سوخته جان و تن من

زآتش سینه گل انداخته پیراهن من

گره کار مرا دست اجل باز کند

هرچه تاخیر کند مرگ بود قاتل من

بی صدا شمع صفت سوزم و تن آب کنم

نشنود هیچ کسی ناله من شیون من

مقصد خصم عیادت نبود از زهرا

قاتلم آمده بر دیدن جان کندن من

بیم دارم که من از ضعف تحمل نکنم

طفل من سر نگذارد به روی دامن من

گلشنم نورس و گلها همه نشگفته بود

باغبانی تو علی جان تو و گلشن من

گرکه بر پای نخیزی به برت معضورم

این قدر نیست به جان تو توان در تن من

هرگز کسى نظیر تو پیدا نمى شود

همتا کسى به عصمت کبرا نمى شود

اى کوثرى که خیر کثیر از وجود توست

اسلام، جز به فیض تو، احیا نمى شود

هر چند دختران دگر داشت مصطفى

هر دخترى که «امّ ابیها» نمى شود

بعد از تو اى شکوفه زیباى احمدى

لبهاى من، به خنده دگر، وا نمى شود

چون خواستم که دفن کنم پیکر تو را

دیدم بدون یارى طاها، نمى شود

دادم تو را به دست نبى، چونکه هیچ کس

بر دفن جان خویش مهیّا نمى شود

خواهم کنار قبر تو، نالم شبانه روز

امّا به پیش دیده اعدا، نمى شود

این عمر تندپا، ز فراق تو، کُند شد

امروزم اى خدا، ز چه فردا نمى شود

آید به گوشم از در و دیوار، ناله ات

یکدم خموش، نغمه غمها نمى شود

الهام صبر، هر شبه گیرم، ز قبر تو

قلب على، و گرنه شکیبا نمى شود

گریم نهان، به یاد تو زهرا، تمام عمر

داغ تو آتشى است، که اطفا نمى شود

جز در ظهور حضرت مهدىّ منتقم

راز نهان قبر تو افشا نمى شود

هرگه که یاد آرم، زین آستانه مادر

گردد ز دیده چون سیل، اشکم روانه مادر!

یاد آرم از صداى: یا فِضَّةُ خُذِینى!

تا مى کنم نظاره، بر درب خانه مادر!

باللَّه على ست مظلوم، از روى توست پیدا

کز غربتش به صورت، دارد نشانه مادر!

گویى ز درد و محنت، دستت نداشت قدرت

موى مرا نکردى، امروز شانه مادر!

لب بسته اى ز یا رب، جاى تو این دل شب

ریزد ز چشمْ زینب اشک شبانه مادر!

همسرم راز نهان خویش با حیدر بگو

جال من از آنچه آمد بر سرت دیگر بگو

رازهای خویش را دیگر مبر در خاک گور

یا ز سر سینه یا از رمز میخ در بگو

از چه دائم میروی از هوش و بازآیی به هوش

از چه می پیچی به خود پیوسته در بستر بگو

رخ اگر می پوشی از من دیگر از زینب بپوش

ماجرای کوچه با آن نازنین دختر بگو

محسنت بین درو دیوار با قاتل چه گفت

لاله پژمرده ام از غنچه پرپر بگو

ماجرای گوشواره بر کف دستت چه بود

رازی از این غصه سربسته با حیدر بگو

ای بهشت من که گکشتی عازم باغ بهشت

آنچه را با من نمی گوئی به پیغمبر بگو

یاد آن روزى که ما هم سایه بر سر داشتیم

همچو طفلان دگر، در خانه مادر داشتیم

جدّ ما ـ پیغمبر ـ از ما چهره پنهان کرد و باز

یادگارى همچو زهرا از پیمبر داشتیم

مادر مظلومه ما نیز رفت از دست ما

مرگ او را کى به این تعجیل باور داشتیم؟!

اندر آن روزى که آتش بر سراى ما زدند

ما در آن جا، حال مرغ سوخته پر داشتیم!

آمد و، رفت از جهان محسن در آن غوغا، دریغ!

آرزوى دیدن روى برادر داشتیم

مادر ما، خود ز حق مى خواست مرگ خویش را

ورنه ما بهرش دعا با دیده تر داشتیم

روزهاى آخر عمرش ز ما رومى گرفت!

چون على، ما هم ازین غم دلْ پراخگر داشتیم!

در شب دفنش به ما معلوم شد این طُرفه راز

تا ز روى نیلگونش بوسه اى برداشتیم!

از کفن دستش برآمد، جسم ما دربرگرفت

جسم او را همچو جان ما نیز دربرداشتیم

از فراق روى مادر، با پدر هر روز و شب

دو برادر بزم ماتم با دو خواهر، داشتیم!

با فغان گوید «مؤید» آنچه را «میثم» بگفت:

(اى خوش آن روزى که ما در خانه، مادر داشتیم!)

یارب این سیلی پر از سوز و درد

با رخ همچون گل زهرا چه کرد

چون غبار کوچه بنشست بر زمین

حق تعالی دید و جبریل امین

بر رخ زهرا نشان پنجه بود

از دل مولا اثر باقی نبود

آمد از کوچه برون زهرا ولی

زیر لب با هر قدم می گفت علی

با سر چادر به چشمش می کشید

از کنار دیده اش خون می چکید

تا قدم در خانه حیدر نهاد

زینب او را دید و زد از غصه داد

چادرت مادر چرا خاکی شده

پنجه روی تو حکاکی شده

پیش من چادر به سر افکنده ای

گو مگر از زینبت رنجیده ای

رفتی از خانه برون چون آمدی

از چه با دست پر از خون آمدی

گر ببیند باب من این روی تو

می چکد خون از سر و از روی تو

در همین جا جان دهد بر پای تو

جان فشاند بر سر غمهای تو

از کفت مادر چرا چاره شده

گو به من گوشت چرا پاره شده

خدا حافظ ای کوثر نور من

مه زیر گل گشته مستور من

خداحافظ ای هستی و هست من

که در کوچه ها رفتی از دست من

تو رفتی و شد بی کسیم فزون

کنون ماندم و بستری پر ز خون

دلم خون تر از سرخی بسترت

ز من خون جگر تر بود دخترت

شبانه کند با تو  راز و نیاز

نشسته به سجاده ات در نماز

نموده به سر چادری پر ز خاک

دلم را کند ناله اش چاک چاک

چو مادر بگیرد به سر خسته ها

چو چادر بگیرد به سر خسته ها

به ناگه ببیند دری سوخته

دلش میشود شمعی افروخته

بیا و زطفلان خود رخ متاب

که قلبم شود در فراغ تو آب

کنم تا دم مرگ خود زمزمه

فدای تو یا فاطمه فاطمه

چرا مادر نماز خویش را بنشسته مى خواند

ز فضّه راز آن پرسیدم و گویا نمى داند!

نفَس از سینه اش آید به سختى، گشته معلومم

که بیش از چند روزى پیش ما، مادر نمى ماند!

به جان من، تو لب بگشا مرا پاسخ بده فضّه!

که دیده مادرى از دختر خود رو بپوشاند؟!

الهى! مادرم بهر على جان داد، لطفى کن

که جاى او، اجل جان مرا یکباره بستاند!

به چشم نیمْ باز خود، نگاهم مى کند گاهى

کند از چهره تا اشک غمم را پاک و نتواند!

دلم سوزد بر او، امّا نمى گریم کنار او

مبادا گریه من، بیشتر او را بگریاند!

کنار بسترش تا صبحدم او را دعا کردم

که بنشیند، مرا هم در کنار خویش بنشاند

بسى آزار از همسایگانش دید و، مى بینم

دعا درباره همسایگانش بر زبان راند!

چه در برزخ چه در محشر چه در جنّت چه در دوزخ

به غیر از وصف او، «میثم» نمى خواند

جایی برای کوثر و زمزم درست کن

اسماء برای فاطمه مرحم درست کن

تابوت کوچکی که بمیرم درون آن

با چند تخته چوب برایم درست کن

مثل شروع زندگی مرتضی و من

بی زرق و برق و ساده و محکم درست کن

از جنس هیزمی که در خانه سوخت نه

از جنس چوب و تخته محرم درست کن

طوری که هیچ خون نچکد از کنار آن

مثل حلال لاله کمی خم درست کن

الهی کوثرم کو دلبرم کو

گلم کو؟ هستى ام کو؟ گوهرم کو؟

على تنها و دلخون مانده افسوس

یگانه مونس و تاج سرم کو؟

الهى! کلبه ام را غم گرفته

دل محزون من ماتم گرفته

شرار شعله هاى در ندیدم

گلم را خصم از دستم گرفته

الهى! سینه من کوى درد است

گلستان سرورم سرد سرد است

عزیزم فاطمه از رنج مسمار

رخ مهتابى اش غمگین و زرد است

الهى! دست من را بسته بودند

حریم خانه ام بشکسته بودند

به ضرب تازیانه آن جماعت

تن مرضیه را آزرده بودند

الهى! غمگسارم، سوگوارم

شبست و طاقت رفتن ندارم

فلک با من سرسازش ندارد

بدون فاطمه نالان و زارم

تا پای مرگ اهل مدینه مرا زدند
ممنون این محبت و این مهربانیم
آن مادر جوانیم که روز و شب
سیر از بهار زندگی و این جوانیم
قامت رشید بوده ام تا رفتن پدر
از جور اهل ستم قامت کمانیم
صدیقه ام منو هم یار حیدرم
با اول شهیده امام زمانیم
هر کو نشان ز تربت مخفی من گرفت
اشک است نشان قبر بی نشانیم
من سوختم ز آتش کینه تو ای پدر
کی می شود زاهل مدینه رهانیم
آتش گرفت درب و زهرا به پشت در
کس درک نکرد کوثر آسمانیم

بلبل چو یاد می کند از آشیانه اش
خون میچکد ز زمزمه عاشقانه اش
هرگز ز یاد بلبل عاشق نمی رود
مشت پری که ریخته در آشیانه اش
گلچین به باغ آمد و تاراج کرد و ماند
بر برگ برگ گل اثر تازیانه اش
آن شعله ای که غارتیان برفروختند
در گر گرفت و سوخت در آتش جوانه اش
دشمن شکست حرمت آن در که جبرئیل
بوسیده بود از سر شوق آستانه اش
تیر از کمان جور رها می شد و نبود
جز سینه شکسته زهرا نشانه اش

شما که از شب تار علی خبر دارید
ستاره سحرش را ز خاک بردارید
شما به تسلیت باغبان قیام کنید
اگر دلی ز دل من شکسته تر دارید
شما به مردمک دیده التماس کنید
اگر که خواهش باران ز چشم تر دارید
شما که باخبر از رفتن بهار شدید
به داغ لاله بگرئید اگر جگر دارید
شما که همسفر کاروان گریه شدید
به جز مدینه کجا نیت سفر دارید
شما چو شمع بسوزید در کنار بقیع
اگر ز فاطمه پروانه‌ی گذر دارید
شما اشاره ای از تلخی وداع علی
شنیده اید که دلهای شعله ور دارید
شما حساب غم فضه را نمی دانید
چه آگهی ز خبر های پشت در دارید
شما که محرم راز مگو نمی باشید
چقدر از شب قدر علی خبر دارید
شما مگر که بپرسید از ستاره صبح
مزار گمشده ای را که در نظر دارید

نخلی که شکسته است ثمرش را نزنید

مرغی که فتاده است پرش را مزنید

از ما که گذشت مردم بعد از این

مردی که بسته دستش همسرش را مزنید

جوانی گر چه می باشد بهار زندگانی را

ولی از بس ستم دیدم نمی خواهم جوانی را

الا ای خاتم پیغمبران برخیز و بین حالم

فلک با رفتننت بگرفت از من شادمانی را

پدر این روزها بنشسته میخوانم نمازم را

مفصل خوان از این مطلب حدیث ناتوانی را

ز چشم کودکانم صورتم را میکنم پنهان

نبینند تا که نیلی این عذار ارغوانی را

مقد مه :

     نماز میراث تمامی انبیاء است هر پیامبری که مبعوث به رسالت شد.انسانها را به نماز دعوت کرد و به آن سفارش نمود. (( قرآن کریم در «سوره مریم آیه 31 از دعوت به نماز حضرت عیسی (ع) و درآیات بعد از دعوت، به نماز حضرت اسماعیل (ع) یاد کرده است. در سوره طه خداوند به پیامبری (ص) می فرماید: «خانواده و پیروان خود را به نماز امر کن و در این دعوت شکیبا باش.» )) نماز کشتی نجات است که همه افراد بخصوص کودکان و نوجوانان ها و جوان ها را از طوفانها و خیزابها عبور می دهد و به ساحل آرامش و رستگاری می رساند.

     نماز، تقدیم حمد و سپاس به درگاه خالق منان و کامل ترین پاسخ به عالی ترین نیاز انسان؛ فرصتی برای طراوت بخشیدن روح و پلی برای نیل به اوج کمال « نماز » . یعنی کمال جویی است . یکی از اساسی ترین ارکان حیات ، « نماز » . مطلق و زینت بخش شخصیت و منش مؤمنان است ، تمدن، فرهنگ، زندگی و تحرک جوامع انسانی است.

اگرچه نماز دارای اهمیت فراوان است، اما برگزار کردن نماز به جماعت اهمیت بیشتر دارد، زیرا نمازجماعت نمادی با ارزش از جامعه مطلوب اسلامی است که عناصری مانند رهبری، اتحاد و نظم را دربر می گیرد. بنابراین، مطالعه نماز جماعت و حکمتهای فراوانی که در آن نهفته، حایز اهمیت است. به همین دلیل، یکی از مهمترین مسائلی که فکر دینداران جوامع گوناگون بشری را به خود جلب کرده، این مسئله است که چگونه فرزندان جامعه را دیندار و نمازخوان کنند و آنها را از بهره های فراوان این ودیعه آسمانی پرنصیب سازند. پرستش حقیقتی است که در همه موجودات عالم وجود دارد و موجودی در عالم نیست که پرستنده حق نباشد. این حقیقت که گوشه هایی از رموز آن در عالم کشف و شهود برای عالمان راستین پدیدار گشته، در آیه شریفه 43 سوره بنی اسرائیل این گونه آورده شده است:

« و اِن مِن شَیء اِلاّ یُسَبِّحُ بِحَمدِه وَ لکنْ لا تَفْقَهُونَ تَسبیحَهُم »

« موجودی نیست که تسبیح گوی خداوند سبحان نباشد، لکن تسبیح آن ها را متوجه نمی شود »

آموزش و پرورش سنگ زیر بنای رشد و تربیت کودک است. بدون آموزش و پرورش اثر بخش هیچ کودکی روی سعادت و خوشبختی را نخواهد دید. توجه صرف به علم منهای پرورش، کودک را دچار مشکلات عدیده ای خواهد نمود. در این میان یکی از مسائل تربیتی کودکان که مطرح است پرداختن به تربیت دینی کودکان از جمله علاقه مند کردن آنها، به نماز و نماز جماعت است.

ساده انگاری در این مسیر نسل ها را به قربانگاه میکشد وسرمایه های انسانی را تباه می سازد مهم ترین عامل در تربیت نیکو در افراد درک و کاربرد مؤثّر نماز در زندگی است.انجام فریضه ی نماز باعث تربیت صحیح فرد خواهد شد و از این رهگذر نتایج سودمند عاید فرد و جامعه خواهد کرد.

در این میان اهمیت نماز جماعت بر کسی پوشیده نیست و آئین اسلام از بعد اجتماعی مهمّی برخوردار است وبر آن تکیه و تاکید کرده است. برگزاری نماز های روزانه ی واجب نیز به صورت جماعت و گروهی یکی از این برنامه هاست.

احادیث و روایات زیادی در مورد اهمیت نماز جماعت ذکر شده که  به چند مورد از آن ها اشاره میکنم.

از رسول خدا (ص) نقل شده: نماز کسی که اذان را بشنود و بی دلیل در نماز جماعت شرکت نکند، ارزشی ندارد. ( رسائل الشیعه،ج5، ص375 ).

در حدیثی تحقیر نماز جماعت، به منزله ی تحقیر خداوند، به شمار آمده است.(من لا یحضره الفقیه،ج1،ص377 )

اگر تعداد افراد در نماز جماعت از ده نفر گذشت حساب آنرا جز خدا کسی نمی داند.( مستدرک الوسائل،ج1،ص 487)

نماز جماعت علاوه بر پاداش های زیادی که دارد، آثار معنوی و اجتماعی و سیاسی و اخلاقی و تربیتی زیادی نیز در جامعه و افراد دارد از جمله جلوگیری از انحراف، افزایش خود کنترلی، افزایش خصلت ها و ارزش های مثبت فردی، کاهش جهل و افزایش ایمان، احساس همدردی وانسانیت، افزایش صبر و استقامت و..............

با همه ی پاداشها و آثاری که برای نماز جماعت وجود دارد، برخی از این فیض بزرگ محرومند و با تأسف شاهدیم که بسیاری به آن بی اعتنا و کم رغبت اندو حتی در همسایگی مسجد به سر میبرند، ولی در جماعت مسلمین حاضر نمیشوند که این موضوع واقعا درد آور است  قسمتی از این مشکل متوجه ما معلمان میباشد که سهم بزرگی در این قضیه داریم به همین علت من نیز بعنوان معلم که وظیفه ی تعلیم و تربیت گروهی از افراد جامعه را بر عهده دارم، وقتی مشاهده میکنم که دانش آموزانم با علاقه و رغبت در نماز جماعت شرکت نمیکنند و به بهانه های مختلف از شرکت در نماز جماعت شانه خالی میکنند وظیفه ی خود میدانم با توجه به اهمیت این موضوع به آن حساسیت نشان داده و قدمی در این راه بردارم و با استفاده از روشهای ابتکاری و جذاب و غیر مستقیم دانش آموزانم را با اهمیت نماز ونماز جماعت آشنا سازم و آن ها را به خواندن نماز و شرکت در نماز جماعت بدون اعمال زور و اجبار و ترساندن علاقه‌مند سازم وبا این کار از بروز بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی که ناشی از عدم پرداختن به این موضوع حاصل میشود جلو گیری کنم چرا که بنا به تحقیقات گوناگون بهترین زمان برای پرداختن به مسائل دینی از جمله نماز ونماز جماعت دوران دبستان به خصوص سن 9 سالگی و قبل از آن میباشد.

ومیدانیم که

    بر پایی نماز در مدارس وظیفه ای خطیر و بسیار حساس است، زیرا مدارس جدای از ویژگیهای منحصر به فرد، محل تشویق، اضطراب، رقابت های نگران کننده توأم با شکست و پدیده های ناخوشایند دیگری است که هر کدام از آن ها به تنهایی قادر به تبدیل محرکهای خنثی به محرکهای شرطی نیرومند فراخوان اضطراب و حالات ناخوشایند روانی می باشند . بنابراین ایجاد اصلاحات بنیادی به منظور تغییر در نگرش دانش آموزان نسبت به مناسک جاری به ویژه نماز جماعت می تواند زمینه ساز تحولات اساسی در شخصیت دانش آموزان شود و نه تنها نگرش آنها را نسبت به

صورت ظاهری عبادات بهبود بخشد . بلکه در جهت گیری اصولی به سوی ارزشهای انسانی آنها را هدایت نماید. بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی کاهش یافته و تهاجم فرهنگی بیگانه به نسل نو چندان کاری از پیش نخواهد برد و در زمینه فکری و اخلاقی از انحراف مصون خواهند ماند .  

ضرورت توجه ویژه به کودکان و نوجوانان

قال علی (ع) :

إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ کَالْأَرْضِ الْخَالِیَةِ مَا أُلْقِیَ فِیهَا مِنْ شَیْ‏ءٍ قَبِلَتْهُ فَبَادَرْتُکَ بِالْأَدَبِ قَبْلَ أَنْ یَقْسُوَ قَلْبُکَ وَ یَشْتَغِلَ لُبُّکَ

قلب نوجوان چونان زمین کاشته نشده، آماده پذیرش هر بذرى است که در آن پاشیده شود. پس در تربیت تو شتاب کردم، پیش از آن که دل تو سخت شود، و عقل تو به چیز دیگرى مشغول گردد.

نهج البلاغة – نامه31

     همه ی کودکان و نوجوانان ، محتاج هدایتند و به یک برنامه ی صحیح زندگی نیاز دارند . این نیاز برآورده نمی شود ، مگر با پرورش حس مذهبی ، احیاء فطرت و فراهم نمودن زمینه های رشد و به کمال رساندن فضایل اخلاقی آنها که نماز کامل ترین پاسخ به عالی ترین نیاز انسان است.

     در دین ما نماز به عنوان ستون دین تلقی شده و ملاک ارزش آدمی و قبولی کلیه ی اعمال و فرائض دیگر اوست و اگر درست اقامه گردد، به عنوان معراج مؤمن و رأس دین شمرده می شود،که نیاز به مداومت ومحافظت دارد.

     بدون تردید ،همه ی جوانان و نوجوانان، بالفطره استعداد پذیرش و انجام تکالیف مذهبی را دارند اما آنچه مهم است ، چگونگی روش ها و ارائۀ شیوه های جذب آنها به سوی تکالیف مذهبی است . با اعتقاد بر این اصل بود که بر آن شدم تا دریابم که راهها و شیوه های جذب دانش آموزان به اقامۀ نماز جماعت ، که عالی ترین ارتباط انسان با خداست، چیست؟

     من به عنوان معاون پرورشی وتربیت بدنی اداره آموزش وپرورش ناحیه یک مشهد با قریب 85000 دانش آموز که ده ها هزار دانش آموز به حد تکلیف شرعی رسیده  وعده ای قریب التکلیف هسنند ، که باید برنامه ریزی برای    معاونین پرورشی ومربیان  وحتی مدیران مدارس  درجهت  هدایت دانش آموزان به سوی مسائل مذهبی و تربیت دینی آنان نقش مهمتری دارم ، می خواهم بدانم که راهکارهای ایجاد انگیزه در دانش آموزان، برای شرکت در نماز جماعت چیست ؟ و چگونه می توان آنان را نسبت به شرکت در نماز جماعت مدرسه ترغیب نمود.

خوشبختانه  تحقیقات و اقدامات زیادی توسط افراد و متخصین امر در مورد این موضوع انجام گرفته و می توان بامطالعه انها دراین هدف خطیر بهره جست

بیان مسئله :

     توجه به این که نماز آرامش دهنده ی دلها ، اصلاح کنندۀ فرد و اجتماع و پرچم اسلام است و عاملی است که موجب رهایی افراد از تنبلی ، گناه ، تباهی و دیگر رفتارهای زشت می شود ، و یکی از راههای تربیت دینی کودکان و نوجوانان ، یاد دادن نماز و شرکت دادن آنها در نماز جماعت می باشد ، برآن شدم تاپیرامون حضور دانش آموزان در  نماز جماعت مدارس بازدید هایی داشته باشم    

نتایج حاصله از  بازدید ها خیلی خوشایند نبود و سئوالاتی را در ذهن بوجود آورد

1- آیا دانش آموزانی که در نماز شرکت نمی کنند ، به نماز خواندن علاقه ای ندارند؟

2- آیا نماز را بلد هستند؟

3- آیا ممکن است در خانه، یا مسجد روستا نماز بخوانند که در نماز مدرسه شرکت نمی کنند ؟

4- آیا ممکن است والدین آنها نماز نخوانند و به نماز خواندن فرزندانشان اهمیت ندهند؟

5- آیا ممکن است مقدمات نماز مثل وضو را بلد نباشند؟

6- آیا شرایط خواندن نماز جماعت را بلدند و اهمیت نماز جماعت را می دانند؟

7 - شاید وقت نماز و محل برگزاری نماز مدرسه مناسب نباشد ؟

8- شاید نیاز است نمازمان را متنوع کنیم ؟

9 – شاید هم دلیل دیگری داشته باشد؟

10-آیا معلمین ودیگر عوامل آموزشگاه که دانش آموزان آنها را الگوهای خود می دانند  منظم در نمازجماعت شرکت نمی کنند؟

و...........

بررسی علت عدم شرکت بعضی از  دانش آموزان در نمازهای جماعت بااستفاده از مصاحبه /مطالعه مقالات واینترنت

1-   مصاحبه با اعضای انجمن اولیای مدرسه و بعضی از خانواده های دانش آموزان و مصاحبه با بعضی از همکاران خود در اداره و مدارس که سابقه کاری آنها بیشتر از بنده بوده است ؛

   تحقیقات نشان می دهد  اکثر اولیای این دانش آموزان معتقدند که فرزندانشان در منزل نماز می خوانند و بعضی اوقات هم در نماز جماعت در مسجد محل خود شرکت می کنند . عده ایی می گویند که فرزندانشان اصلاً نماز نمی خوانند یا گاهی اوقات نماز می خوانند و در نماز خواندن خود سهل انگاری زیادی دارند و به درستی نمازهای خود را نمی خوانند و هرچه آنها را نصیحت می کنند گوش نمی دهند .

     مدیران و بعضی از دبیران هم معتقد به این موضوع بودند که شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه از روی علاقه نیست و اکثر آنها در زنگ نماز یا نمی آیند یا دیر به نماز جماعت می آیند و حتی از آنها این سوال را شده که ((مهمترین دلایل عدم شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدارس  چه می دانید ؟ ))

 و آنها نیز پاسخ های زیر را دادند :

     - متنوع نبودن برنامه های نماز

 - محیط زندگی ( محیط و محله ای که دانش آموزان در آن زندگی می کنند ) - نداشتن الگوی مناسب

 - واگذاری مسئولیت ها به افراد خاص و بر انگیختن حس حسادت بین دانش آموزان

 - عدم آشنایی کافی

- عدم استفاده از تشویق

 - توسل به زور و اجبار

 - اهمیت ندادن به نماز مدرسه، از طرف معلمان و کادر مدرسه و عدم شرکت آنان در نماز

 راهکارهایی برای ایجاد انگیزه  دردانش آموزان جهت حضور بیشتر درنمازهای جماعت

     بعد از انجام این مصاحبه ها و لیست کردن دلایلی که از سمت همکاران و خانواده ها برای عدم استقبال دانش آموزان به نماز جماعت عنوان شده بود از آنها راهکارهایی برای شرکت بیشتر دانش آموزان در نماز جماعت خواستم که آنها هم راهکارهای زیر را به بنده پیشنهاد دادند :

- اهمیت خانواده ها به نماز و تشویق فرزندانشان به نماز خواندن .

- اهمیت به نماز در مدرسه و شرکت معلمان در نماز جماعت مدرسه .

- متنوع کردن برنامه های نماز جماعت .

- تقسیم مسئولیت به صورت چرخشی،به طوری که تمام دانش آموزان در برگزاری نماز سهیم باشند.

- تبلیغات کافی و سازنده .

- استفاده از تشویق ، اهداء جایزه و پخش شیرینی در مواقع لزوم .

- برگزاری مسابقه ، خواندن شعر و قصه گویی بین بعضی از نمازها .

- عدم توسل به زور و اجبار و اختیاری کردن شرکت در نماز جماعت.

2-مطالعه کتب ، مقالات و مجلات مرتبط با این موضوع :

     با توجه به مطالعاتی که انجام دادم و کتابها ، مقالات و مجلاتی که در این زمینه مطالعه کردم که این مقالات هم یاریگر بنده در انجام پژوهشم بود و هم متوجه شدم که کسانی بودند که قبل از بنده با این مشکل مواجهه شده بودند .

آقای داود راعی در وبلاگ خود در مقاله ایی تحت عنوان ( راه های علاقه مند کردن دانش آموزان به نماز ) راههای درمان آسیب های اجتماعی نماز گریزی دانش آموزان را به شرح زیر معرفی می کند :

1-. به کارگیری روش محبت

2. استفاده از روش الگویی

3. روش تذکر

4. نقل یا نمایش قصه‌ها و خاطره‌های زیبا در ارتباط با اهمیت و عظمت نماز

5. احداث و زیباسازی مساجد و نمازخانه‌ها

6. ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری امام جماعت مساجد و مدارس است. خلق و خوی نیکوی امام مسجد و مهارت اجتماعی او در برقراری ارتباط با نمازگذاران فوق‌العاده مؤثر است، اگر رفتار مناسب و حاکی از احترام مشاهده نمایند، به نماز علاقمند می‌شوند.

7. بیان رمز و راز نماز و آثار

     خانم مینو شریفی دروازه مدیر آموزگار دبستان دخترانه صاحب الزمان (عج) – منطقه جعفرآباد در اقدام پژوهی خود که با عنوان ( چگونه توانستم دانش آموزان را به شرکت در نماز جماعت مدرسه علاقه مند کنم؟) بود راهکارهای زیر را پیشنهاد می دهد :

1- تشکیل جلسه آموزشی و تربیتی ویژه والدین با حضور افراد کارشناس

 2- استفاده از روش تدریس همیار نماز

 3- برگزاری جشن نماز 4- تهیه دفترچه نماز

5- بازی کارت های نماز

6- تهیه و تکثیر جدول نماز برای فراگیران در خانه

 7- بیان داستان هایی در رابطه با نماز از بزرگان و استفاده از سی دی های آموزشی نماز

 8- دادن کارت نماز

9- پذیرایی از دانش آموزان

 10- استفاده از هر فرصت و موقعیت

     علی حاجی بابایی در وبلاگ خود مهم ترین راهکارهای جذب دانش آموزان به نماز جماعت را با توجه به خلاصه ایی از 90 تحقیق فرهنگیان منطقه اسفراین در خصوص نماز به شرح زیر معرفی می کند :

     ۱- تبیین اثرات نماز

2- تکریم وشخصیت دادن به دانش آموزان

3- نشاط آفرینی فرهنگی و اعتقادی و خود باوری در دانش آموزان

4- ایجاد رابطه قوی دینی بین معلم و دانش آموز

5- داشتن نمازخانه جذاب و عالی و استفاده از رنگ های دلپذیر

6- باز گو نمودن اهمیت و ضرورت نماز به اولیا دانش آموزان

7- اجرای مسابقات مختلف در خصوص نماز و اهدا جوایز به دانش آموزان برتر

8- داشتن دوستان دینی در مدرسه

9- شرکت معلمین ،مدیر،معاون، در کنار دانش آموزان در نماز جماعت

10-                      برگزاری نمایشگاه در خصوص نماز از آثار دانش آموزان

11-                     توزیع کتب دینی و اخلاقی ساده

12-                     معرفی دانش آموزان نماز گزار و تشویق آنان در حضور دیگران

13-                      دادن هدیه به هنگام نماز به دانش آموزان

 14- استفاده از دانش آموزان خوش صدا برای اذان و ....

   15- پخش فیلم های آموزنده در آموزشگاه در خصوص نماز

 16- ارتباط مستمر با مساجد و نماز جمعه

17- بیان احادیث شیوا وبلیغ در خصوص نماز

 18- استفاده از روحانیون جوان و شاداب و تاثیر گذار

 19- داشتن سخنرانی کوتاه و مفید دربین نماز ها

20- اقامه نماز در منزل توسط والدین

 21- برگزاری همایش نماز برای دانش آموزان

 22- برگزاری همایش نماز برای اولیا

 23- داشتن گفتگوی صمیمی با دانش آموزان در خصوص نماز

 24- داشتن میزگرد دانش آموزی در خصوص نماز با رهبری کادر مدرسه

 25- فعال نمودن شورای مدرسه و انجمن اولیا وداشتن مصوبات اجرایی در خصوص نماز

 26- ارائه الگوی عملی مناسب به دانش آموزان

 27- معرفی چهر های برتر دینی و ذکر موفقیت های آنان

 28- برگزاری اردو های زیارتی و سیا حتی

 29- انتخاب بهترین زمان آموزشگاه بعد از اوقات شرعی برای نماز

 30- بیان داستا نها و قصه های در خصوص نماز

 31- استفاده از تمثیل و شعر و ادبیات در سخنرانی در خصوص نماز

 32- معرفی دانش آموزان نماز خوان و مومن به صورت منطقه ای به کلیه مدارس

 33- چاپ عکس دانش آموزان نماز خوان در جراید محلی

 34- ارائه سی دی های آموزشی به دانش آموزان در خصوص نماز

 35- اختصاص زمان کوتاهی در آغاز کلاس به بیان آثار نماز توسط همه دبیران در کلاس

 36- اختصاص دو روز در هفته در مراسم آغازین به مباحث نماز

 37- ایجادرفتار دوستانه برای شرکت در نماز و نبود زور و اجبار

 38- ایجاد سرویس های بهداشتی مجهز در مدارس

 39- رفتار و کردار عملی کادر مدرسه

 40- داشتن کتابخانه غنی با کتاب های سودمند در خصوص نماز

• پژوهشی دیگر

فریبا جمشیدی طی پژوهشی که در زمینه عدم شرکت دانش آموزان درنماز جماعت داشته وراهکار هایی را پیشنهاد می نماید که به گزیده ای ازآن اشاره می گردد  ((ضمنا منابع  نیز درج می گردد))

1- نداشتن امکانات نمازخانه ای

3-    احساس رنج و ناراحتی هنگام نواخته شدن زنگ نماز. چرا که ناخودآگاه برای بازی دانش آموزان محدودیت بوجود آورده بود.
3- عدم الگو و مدل مناسب که دانش آموزان در برخورد با آن الگوها و مدل ها از آنها اقتباس نمایند، « بخصوص مدل و الگو در زمینه کمالات روحی و اخلاقی ».

4- متوسل شدن به زور و اجبار و تهدید و ارعاب.

5- نداشتن انگیزه برای انجام کارها بخصوص در وظایف دینی.

6- مسئولیت نداشتن دانش آموزان در برگزاری نماز جماعت.

7- فقدان استمرار و برنامه ریزی دراز مدت در باب نماز.

8- شیوه های نامناسب دعوت به نماز.

9- نداشتن احساس خوشایند در اوقات نماز.
10- نارسایی مکان برپایی نماز که عبارتند از: کمبود سرویسهای بهداشتی، کثیف بودن محل نماز، تنگ بودن محل نماز، بوی تعفن جورابها، و پارگی جورابها و بیرون زدن انگشتان پا، طولانی بودن برنامه نماز، فقدان امکانات وضو گرفتن.

راهکارهای پیشنهادی برای تغییر

پس از یافتن علل فوق راههای پیشنهادی زیر داده شد.

                                                   
1- اولین گام را فرآیند دینی دانش آموزان محبت و خوش افتخاری با آنها و ایجاد نشاط در آنها دانسته و یادآور شده که روابط آموزش، مذهبی می بایست بر اساس انس و الفت و دوستی و محبت صورت گیرد.
چرا که محبت به دانش آموزان و خوش افتخاری با آنها توسط الگوهای بزرگسال مؤثرترین و پایدارترین روش در ارضای نیاز فطری می باشد. و به فرمودهٔ رسول خداوند (ص) از نظر خداوند مسرور ساختن دل مؤمنان و ایجاد نشاط در کودکان و نوجوانان و خوش افتخاری با آنها از بهترین عمل هاست.

2- پرورش انگیزه بخصوص انگیزهٔ درونی در دانش آموزان به جای تهدید و ارعاب و نمره انضباط کم کردنها، تا خود دانش آموزان با میل و رغبت به انجام وظایف دینی خود اقدام کنند.
انگیزه حالات و شرایط درونی است که رفتار شخص را تحریک می کند و در جهت معینی سوق می دهد.

آنچه می تواند کودک را به طرف رشد و کمال سوق دهد انگیزه هایی است که از درون او را به سمت اهداف هدایت می کند، انگیزه ها نیروی حرکت به طرف اعداف تربیتی را تأمین  می کند، از این رو این انگیزه ها باید شناخته شود.

برای هر رفتاری که از انسان سر می زند،  می توان انگیزه و یا انگیزه هایی را جهت جست و جو کرد و هر قدر انگیزه‌ها قوی باشد، رفتارهای فرد با شدت و جدیت بیشتری به انجام می رسد.

راههای بوجود آوردن انگیزه در دانش آموزان:

1- واداشتن دانش اموزان به فعالیتهای مختلف و به صورت جذاب و جالب.
2- باید تلاش نمود تا در دانش آموزان احساس نیاز بوجود آید.
3- در شرایط مقتضی باید از تشویق های کلاسی استفاده کرد.
4- استفاده از کلماتی چون خوب، مرحبا، آفرین و عالی پس از عملکرد درست دانش آموز از تدابیر مؤثر در ایجاد انگیزه است.
5- مشخص نمودن نحوهٔ انجام کار برای دانش آموز.

6- تبادل نظر با دانش آموزان دربارهٔ مشکلات و شرکت دادن آنها در طرح نقشه های کار و فعالیت.

7- اجتناب از مقایسه اجتماعی دانش آموزان.

8- قدردانی از کار و فعالیت دانش آموزان که او را به انجام کوشش و دلبستگی بیشتری وادار خواهد کرد.

9- گوشزد نمودن موفقیت های دانش آموزان در زمان حاضر و همچنین فراهم کردن زمینه لازم برای عمل موفقیت آمیز دانش آموزان انگیزه های او را تقویت می کند.

10- بوجود آوردن انگیزش از راه سر مشق گیری چه معلمان و چه دانش آموزان نمونه چرا که از طریق همانند سازی به فعالیت علاقمند می شوند.

11- داشتن برنامه ریزی جهت انجام فعالیتها برای زندگی روزمره خود.

12- اجتناب از اجبار در فعالیتها که از تضعیف انگیزه ها جلوگیری می کند.

13- واگذاری مسئولیت برگزاری نماز جماعت، انتخاب پیشنماز، مذاکره احکام و اخلاق به خود دانش آموزان تا در در پرتو این مسئولیت سپردنها و شخصیت دادن ها با عشق و علاقه به اداره نماز بپردازند.

14- توجه به توانمندیهای دانش آموزان در اقامه نماز.

15- برنامه ریزی کامل و لازم برای دانش آموزان و مشخص نمودن ساعات استراحت و بازی و مطالعه و...

16- گفتگوی مدیر مدرسه با اداره آموزش و پرورش و کمک از اهالی روستا جهت احداث سالن نمازخانه.

17- قرار دادن کمالات روحی و اخلاقی زیبای خود در معرض دید دانش آموزان همانطور که امام جعفر صادق (ع) می فرماید:
« کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِأَعْمَالِکُم‏»  : « بکوشید برای آشنایی و خو گرفتن مردم با خوبی ها و زیباییها، و اعمال زیبای خود را به آنان ارائه دهید.»
چرا که دانش آموزان با مشاهده این کمالات موجود در معلّمان و سایرین خود نسبت به آنان متمایل شده و تلاش خواهد کرد که رفتارهای اخلاقی دینی را اقتباس نماید.

18- پرهیز از هر نوع زور و اجبار درباره دانش آموزان، چرا که این خلق و خوی هر انسانی است که در برابر زور و تحمیل بمقاومت برخاسته و ایستادگی کند، به طوری که خداوند هم اکراه و زور را در دین نفی کرده است آنجا که می فرمایند: « لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَی‏»

19- تعظیم و تکریم نماز توسط الگوهای رفتاری : وقتی دانش آموزان می بینند که معلمان به صورت انفرادی نماز می خوانند، احساس تضاد و تحمیل نموده و از رفتن به نماز خودداری می کنند. انسان پیش از آمکه از کلام دیگران تأثیر بگیرد از عمل انان اثر می پذیرد.

20- ایجاد نشاط و احساس خوشایند و دوست داشتنی در دانش آموزان نسبت به ارزشها و رفتارهای مذهبی.

21- توأم نمودن نماز با تجارب متنوع و خوشایند برای دانش آموزان.

22- افزایش تجارب موفقیت آمیز دانش آموزان در خواندن نماز.

یافته های پژوهش در عمل

جهت به اجرا درآوردن راههای پیشنهادی مذکور  به شرح زیر اعلام می نمودند :

1- استفاده از جملات زیبا و متناسب و نصب آن در محل نماز توسط دانش آموزان.

2- اقامه نماز با حضور معلمان مدیر و معاون مدرسه در محل نماز و حیاط مدرسه و جاهای مختلف دیگر.

3- دعوت نمودن از دانش آموزان مدارس مختلف به همراه معلمان آنها برای اقامه نماز و صرف ناهار.

4- دعوت نمودن از ادارات مختلف جهت شرکت در نماز جماعت.

5- نقل یا نمایش قصه ها، خاطره های زیبا در ارتباط با اهمیت و عظمت نماز توسط معلمان و دانش آموزان.

6- بردن دانش آموزان به مجالس مذهبی گوناگون، دعا، سخنرانیها و ...

7-  اجرای برنامه های متنوع و پر نشاط توسط دانش آموزان در محل نماز در مراسم های مختلف به طوری که تصاویر خوشایند و زیبا از محل نماز در ذهن و خاطر دانش آموزان بر جای گذارد.

8- تشویق و ترغیب دانش آموزان به پاکیزگی و آراستگی خود به هنگام نماز.

9- انتخاب دانش آموزانی که از نظر درسی و اخلاقی برجسته و نمونه بودند به عنوان پیشنماز برای بیان کردن احکام.

10- استقبال از نمازگزاران با عطر گلاب توسط مدیر و معلمان و دانش آموزان به طوری که این بوی خوش عطر و گلاب در دانش آموزان مؤثر افتاد و احساس خوشایندی در آنان بوجود آورد.

11- تشویق و ترغیب دانش آموزان به طریق مختلف و اهداء جوایزی چون قرآن، مفاتیح، جوراب، مهر و جانماز و چادر نماز.

12- دعوت نمودن از امام جماعت روستا برای اقامه نماز.

13- بیان نمودن قصه ها و داستانهای قرآنی زیبا و جذاب که باعث جذب دانش آموزان شد.

14- درست نمودن کارتهای امتیازی و اهداء به دانش آموزان در صورتی که همکاری و یا طرح و ابتکاری داشتند تا پس از جمع نمودن امتیازهای لازم به جایزه های مورد نظر برسند.

15- همهٔ دانش آموزان را در ادارهٔ نماز سهیم نموده و به آنها مسئولیت داده و برنامه داوطلب برگزاری نماز جماعت را به شرح زیر در محل نماز نصب نموده.
       
میزان سودمندی و نتایج حاصل از انتخاب راه حل

روزهای بعد وقتی زنگ پایانی مدرسه نواخته شد دیگر از داد و بیداد و جنجال خبری نبود.

با بلند شدن صدای اذان بدون اینکه بهانه ای باشد خود دانش آموزان وضو گرفته و با عشق و علاقه به سمت محل نماز حرکت می کردند و فضای محل نماز را بوی خوش عطر و گلاب پر کرده بود.

چرا که کسی به دانش آموزان نمی گفت که به نماز بروید.

به علاوه همه دانش آموزان در اداره نمازخانه سهیم بودن و شرکت می‌کردند.

از همه اینها گذشته خود بچه ها یکی از شاگردان برجسته از نظر اخلاقی را انتخاب نموده و او را به عنوان پیشنماز قرار داده بودند.

 بچه ها بزبان حال می خواستند بگویند همانطور که پیامبر از میان مردم و از خود مردم بر انگیخته شد باید پیشنماز مدرسه هم از میان خود شاگردان انتخاب کرد.

نکتهٔ دیگر اینکه مدیر مدرسه بهمراه معلمان و معاون در موقع نماز در صفوف دانش آموزان شرکت می کردند و با این کار عملا دانش آموزان را به نماز علاقمند می کردند.
در پایان به فرمودهٔ حضرت علی‌(ع) صفحه دل نوجوانان همچون زمین مستعدی است که هیچ گیاه در آن نروییده و آماده هر نوع بذر افشانی است. و باید بدانیم که اسلام هم به انسان ها تحمیل نشده بلکه پس از عرضه شدن جذابیت و حلاوت آن انسانها را وادار به گرایش کرده است.

پس به جای توسل و زور و ارعاب و تهدید باید در عمق جان انسانها انگیزه بوجود آورد تا خود حلاوت آن را احساس نموده و با عشق و علاقه به انجام فعالیتهای دینی خود بپردازند.

پیشنهادهایی برای همکاران

راههای ترغیب دانش آموزان به اقامهٔ نماز :
1- تکریم و شخصیت دادن به دانش آموزان نوجوان
2- استقبال از نوجوانان و دانش آموزان
3- اصل مجاورت
4- تشویق و ترغیب
5- مسئولیت و تقسیم کار
6- اصول اعتقادی
7- تکریم و بزرگداشت نماز
8- از تحمیل و زور خودداری کنیم.
9- تخلق به اخلاق و اصول انسانی
10- تغییر در سازمان مساجد و نمازخانه ها
پروردگارا ! به ما لیاقت اقامه، تعظیم و تکریم و تبلیغ شایسته « نماز» را عنایت فرما.

1-   بردن دانش آموزان فعال در نماز به اردو

2-   برگزاری مسابقه نماز و اهداء جایزه در همان روز یا حداکثر روز بعد

3-   برگزاری مسابقه درد و دل و نامه برای پروردگار و نصب بهترین ها بدون نام بردن از دانش آموزان

4-   برای دانش آموزان به شکلی که مورد قبول افتد بگوییم یکی از علت های فشارهای روحی و روانی زندگی این است که معنویات زندگی در ارتباط با خداوند کم شده است

5-   روی باور دانش آموزان کار کنیم، مانند پیامبر اکرم(ص): که 13 سال در مکه روی عقاید و 10 سال در مدینه روی اخلاق کار نمودند

6-   بیان درست مسئله توحید و معاد تا دانش آموزان عاشق خدا شوند و رفتار آنان خدایی شود و با بیان نعمت ها و راحتی در بهشت به نماز و ارتباط با خدا علاقه مند گردند

7-   در شروع سال تحصیلی دعوت از اولیاء محترم  که مهمترین نقش را در انجام فرائض دینی فرزندانشان دارند و اهمیت و توجه آنان به این فریضه مهم و با تشویق و تقدیر به صورت های مختلف و ارتباط مستمر با ایشان حتی بصورت خصوصی مخصوصاً کسانی که در این زمینه سهل انگارند .

8-   تقدیرنامه ها برای پدر ومادر دانش آموزان خوب آماده و آنرا بصورت شایسته ای در پاکت نامه قرار داده و با ذکر حدیث و متن زیبائی در این زمینه

9-   اهداء کارت نماز به دانش آموزان و رابطین وجمع آوری 5 کارت یک جایزه ارزنده در مراسم ویژه و مناسبها

10- هر روز با بیان سئوالات کوتاه از احکام نماز در بین نماز ظهر و عصر اهداء و جایزه به پاسخ درست

11-تکمیل وتهیه فرمهای مناسب در آغاز سال اختیار والدین در جلسه انجمن اولیاء و مربیان و به شکل زیرکانه  بتوان از وضعیت اعتقادی و اخلاقی دانش آموز در درون خانواده آگاه شد

12-برگزاری مسابقه نمازخوانی و ترجمه نمازاز فواید نماز جماعت علاوه بر برکات فراوان معنوی و الهی آن

13- ازفواید نماز جماعت برای دانش آموزان گفتن  روحیه فردگرایی و انزوا و گوشه گیری را از بین می برد و نوعی مبارزه با خودخواهی است .

14-نماز جماعت کینه و کدورات ها و سوء ظن ها را از بین می برد و سطح دانش و عبودت و خضوع را در جامعه ی اهل نماز افزایش می دهد . پیامبراکرم فرمودند :اگر نماز صبح را با جماعت بخوانم ، در نظرم محبوب تر از عبادت شب زنده داری تا صبح است .

15-با لبخند و روی خوش و احترام آمیز اولیاء مدرسه و امام جماعت با دانش آموزان نمازگزار استقبال نمودن

16-شرکت معلمان محبوب دانش آموزان در نماز جماعت

نتایج تحقیقات بیش از 90 فرهنگی اسفرورین  قزوین پیرامون  راهکارهای جذب دانش آموزان به نماز وموانع  موجود بر سر راه دانش آموزان برای شرکت در نماز جماعت  که در اینترنت ثبت شده است به شرح ذیل می باشد

1-     تبیین اثرات نماز

2-تکریم وشخصیت دادن به دانش آموزان

3-نشاط آفرینی فرهنگی و اعتقادی و خود باوری در دانش آموزان

4-ایجاد رابطه قوی دینی بین معلم و دانش آموز

5-داشتن نمازخانه جذاب و عالی و استفاده از رنگ های دلپذیر

6-باز گو نمودن اهمیت و ضرورت نماز به اولیا دانش آموزان

7-اجرای مسابقات مختلف در خصوص نماز و اهدا جوایز به دانش آموزان برتر

8-داشتن دوستان دینی در مدرسه

9-شرکت معلمین ،مدیر،معاون، در کنار دانش آموزان در نماز جماعت

10-برگزاری نمایشگاه در خصوص نماز از آثار دانش آموزان

11-توزیع کتب دینی و اخلاقی ساده

12-معرفی دانش آموزان نماز گزار و تشویق آنان در حضور دیگران

13-دادن هدیه به هنگام نماز به دانش آموزان

14-استفاده از دانش آموزان خوش صدا برای اذان و ....

15- پخش فیلم های آموزنده در آموزشگاه در خصوص نماز

16-ارتباط مستمر با مساجد و نماز جمعه

17-بیان احادیث شیوا وبلیغ در خصوص نماز

18-استفاده از روحانیون جوان و شاداب و تاثیر گذار

19-داشتن سخنرانی کوتاه و مفید دربین نماز ها

20-اقامه نماز در منزل توسط والدین

21-برگزاری همایش نماز برای دانش آموزان

22-برگزاری همایش نماز برای اولیا

23-داشتن کفتگوی صمیمی با دانش آموزان در خصوص نماز

24-داشتن میزگرد دانش آموزی در خصوص نماز با رهبری کادر مدرسه

25-فعال نمودن شورای مدرسه و انجمن اولیا وداشتن مصوبات اجرایی در خصوص نماز

26-ارائه الگوی عملی مناسب به دانش آموزان

27-معرفی چهر های برتر دینی و ذکرموفقیتهایآنان

28-برگزاری اردو های زیارتی و سیا حتی

29-انتخاب بهترین زمان آموزشگاه بعد از اوقات شرعی برای نماز

30-بیان داستا نها و قصه های در خصوص نماز

31  -   استفادهازتمثیلوشعروادبیات در سخنرانی در خصوص نماز                  

32-معرفی دانش آموزان نماز خوان و مومن به صورت منطقه ای به کلیه مدارس

33-چاپ عکس دانش آموزان نماز خوان در جراید محلی

34-ارائه سی دی های آموزشی به دانش آموزان در خصوص نماز

35-اختصاص زمان کوتاهی در آغاز کلاس به بیان آثار نماز توسط همه دبیران در کلاس

36-اختصاص دو روز در هفته در مراسم آغازین به مباحث نماز

37- ایجادرفتار دوستانه برای شرکت در نماز ونبودزورواجبار

38- ایجاد سرویس های بهداشتی مجهز در مدارس

39-رفتار و کردار عملی کادر مدرسه

40-داشتن کتابخانه غنی با کتاب های سودمند در خصوص نماز

41-نام گذاری کلاس ها و گرو هها با آثار نماز

42-پخش صدای اذان در آموزشگاه به هنگام اوقات شرعی با بلندگو

43-ورود دانش آموزان به نماز خانه با اسقبال صورت گیرد(پخش گلاب)

44-حضور مرتب و همیشگی کادر مدرسه در نماز

45-برگزار ی کلاس های ضمن خدمت برای عوامل اجرایی آموزشگاه

46-برگزاری همایش برای همکاران در خصوص نماز

47-تشویق به موقع همکاران موفق در مورد نماز

48-استفاده از رنگهای آرامش بخش در تزینات نما خانه

49-استشمام بوی عطر و گلاب و نورپردازی جالب نمازخانه

50-اجرای برنامه های متنوع در بین نماز (نمایش،سرودو...)

51-شرکت هفتگی یا ماهانه اولیا در نماز جماعت مدرسه

52-شرکت هفتگی یا ماهانه مسئولین اداری در نماز جماعت مدرسه

53-هم خوانی سوره های نماز در مراسم آغازین یا آغاز همایش ها و برنا مه های آموزشگاه

54-پیروی از اصل مجاورت (وجود کتابخانه و نوار خانه ویا دفتر آموزشگاه در کنار نماز خانه)

55-ایجاد احساس خوشایند در دانش آموز در پایان هر نماز

56-به کار گیری شیو های جذاب در برپایی نماز جماعت آموزشگاه

57-بیان خاطره های نماز از زبان مسئولین

58-جذب تدریجی دانش آموزان وآموزش صحیح به آنان

59-داشتن گفتگو های خصوصی بادانشآموزانواستفادهازکلماتمحبتآمیز

60- داشتن اعتدال ومیانه روی در آموزش دانش آموزان

61-شنا خت روحیات فردی دانش اموزان

62-برگزاری مسابقات ورزشی در خصوص نماز

63-برگزاری کلاس های آموزش خانواده در خصوص نماز          

64-پرهیز از سخنرانی های سیاسی و...در مابین نماز          

  65- تزیینسالنونمازخانهبااحادیثدرخصوصنماز

66-بیان آثارعلمی روانی و اخلاقی نماز

67-شرکت در نماز جمعه با شکوه خاص واستقبال گرم از آنان

68-فیلمبرداری از مراسم نماز جماعت آموزشگاه

69-دادن کارنامه نما زبه دانش آموزان و اولیا در پایان هر ترم

70-نظر خواهی از اولیا و دانش آموزان در خصوص چگونگی اجرای نماز جماعت آموزشگاه

71-آوردن استدلال های قرآنی در خصوص نماز

72-رفع موارد ملال آور و خسته کننده و عوامل حواس پرتی در برگزاری نماز

73-داشتن صبر و انعطاف دربرابر اشتباهات دانش آموزان

74-نظارت مستمر بر فعا لیت ها

75-برگزاری نماز های وحدت در بین مدارس

76-فعال تر نمودن ستاد اقامه نماز منطقه و مدارس

موانع برگزاری نماز جماعت در مدارس

1-در امر معرفی نماز و اثرات آن کوتاهی می گردد

2-دوستی با افراد حریص و دنیا  پرست و نماز نخوان

3-شر کت در مجالس  فاسد و غیر موازین اخلاقی

4-انجام گناه فردی و اجتماعی

5-عدم درک صحیح دانش آموزان از جایگاه نماز

6-سخت گیر ی در مدارس برای نماز

7-یک نواخت و تکراری بودن برگزاری نماز جماعت مدارس

8-برخورد نامناسب مسئولین آموزشگاه در مقابل اشتباهات دانش آموزان

9-اهمیت ندادن برخی مدیران و دبیران در خصوص نماز

10-نا مناسب بودن زمان برگزاری نماز جماعت درمدارس

11-توجه بیشتر به دانش آموزان منضبط و نماز خوان

12-عدم تفویض اختیار به دانش آموزان

13-عدم با تجربه بودن بعضی از مربیان

14-عدم برقراری ارتباط صحیح بین امام جماعت و دانش آموزان

15-سخنرانی های تکراری و طولانی در نماز

16-عدم برنامه ریزی درست برای برگزاری نماز جماعت

17-نبودن نماز خانه مناسب

18-عدم وجود امام جماعت ثابت در مدارس

19-اکتفا به ظواهر نماز

20-عدم شرکت بعضی دبیران در نماز جماعت

21- زیبا نبودن نماز خانه و نداشتن تجهیزات لازم

22-نداشتن انگیزه قوی

23-ضعف شناخت و کاستی وتنبلی

24-غلبه هوای نفس و ایمان ضعیف

25-احساس عدم دسترسی به خواسته های خود و نا امیدی از در گاه خداوند

26-تاثیر فرهنگ غرب

27-غافل بودن از پاداشهای نماز جماعت

28-دید گاه های جناحی امام جماعت

29-ایجاد انگیزه ناقص و غلط در دانش آموزان

30-تفکر عقب افتادگی در درس با حضور در برنا مه های اعتقادی

31-داشتن دوستان بی حوصله و بی انگیزه و بی ایمان

32-بیگانه بودن برخی اولیا با نماز   

33-مسخره نمودن دانش آموزان نمازگزار

34-بی روح بودن نمازجماعت مدارس

35-عدم اجرای برنامه های متنوع در نماز جماعت

36-عادت نداشتن به نماز از دوران کودکی

37-ترجیح دادن تفریح و سرگرمی به نماز

38-نداشتن الگو ی مناسب

39-معرفی نکردن الگوی مناسب عملی از طرف مرسه

40-عملی نبودن افکار و رفتار دبیران و مسئولین مدرسه در خصوص نماز (شعاری و گفتاری)

41-مداومت نداشتن برگزاری نماز جماعت در مدارس

42-رفتار نامناسب  برخی مبلغان دینی

43-اجباری بودن و جبر و زور در برگزاری نماز

44-تناقض بین رفتار و عمل کادر آموزشگاه

45-عدم تشویق به موقع خود مربیان به دلیل فعا لیتها

46- اهمیت ندادن بعضی خانوادها به امر نماز

47-نبود کلاسهای آموزشی صحیح و قابلیت اجرایی داشتن در مدارس برای مربیان

48-نداشتن صبر و حوصله و تحمل برخی مدیران و مربیان

49-بهانه نبود تجهیزات و عدم استفاده از حداقل امکانات 

50-نبود وضو خانه مرتب و تمیز در مدارس

51-عدم اختصاص بهترین مکان مدرسه به نمازخانه

52- عدم نظارت دقیق و ارزیا بی از فعالیت های مدارس

53-عدم استفاده از نظرات کارشناسان و دبیران صاحب نظر

54-فعال نبودن ستاد های تربیتی مدارس

55- فعال نبودن تشکل های دانش آموزی در مدارس

56-عدم تشویق صحیح دانش آموزان

57-نبود تابلوی نماز در  برخی مدارس

58-عدم ارتباط مدارس با مساجد محل

59-نگفتن احادیث تاثیر گذار در خصوص نماز به دانش آموزان

60-عدم برگزاری اردوهای مختص نماز

61-نبود برنامه های جذاب نماز در برنا مه های مورد علاقه دانش آموزان در صدا و سیما

62-نبود میزگردهای دانش آموزی در خصوص نماز

۶۳-استفاده نکردن از تمثیل و شعر در سخنررنی در خصوص نماز

۶۴-عدم شرکت  برخی دبیران ریاضی و.... در نماز

65-نبود برنامه های فرهنگی و اعتقادی صحیح                

۶۶-داشتن پدر ومادر  بزهکار و غیر اخلاقی   

2-    استفاده از پرسش نامه ؛

با توجه به این که استفاده از پرسشنامه یکی از بهترین راههای جمع آوری اطلاعات می باشد ، پرسشنامه ایی را مشتمل بر یازده سوال بسته پاسخ و باز پاسخ طراحی کرده و به صورت تصادفی آنرا را در اختیار 54 نفر از دانش آموزان سه پایه قرار دادم که نتایج زیر بدست آمد :

همه دوست دارند نماز بخوانند ؛ نماز و مقدمات نماز را بلدند ، در خانواده ی اکثر شان ، والدین نماز می خوانند ، تعدادی از آنان شرایط خواندن نماز جماعت را بلد نیستند ، تعداد زیادی گفته اند : نمازمان را در خانه هایمان می خوانیم و به این دلیل در نماز شرکت نمی کنیم .

4- استفاده از فرم فراوانی رفتار ؛

براساس فرمی که برای نشان دادن تعداد شرکت کنندگان تهیه کرده بودم ، در چهار هفته و هفته ای دو روز از فرم استفاده نمودم و با ثبت تعداد شرکت کنندگان ، اطلاعاتی به دست آوردم .

5- موضوع را در جلسۀ انجمن اولیاء و مربیان مدرسه مطرح وبا آنان همفکری نمودم، که آنان ضمن تأیید گفته های من بیان داشتند، شاهد حضور تعداد زیادی از دانش آموزان در نماز جماعت روستا می باشند و در این راه همکاری لازم را با من به عمل خواهند آورد.

تجزیه و تحلیل داده های شواهد (1)

     دلیل انتخاب این مسئله ، این است که یکی از اهداف مهم تعلیم و تربیت در کشور ما ، تربیت دینی و محقق شدن هدفهای اعتقادی است. انجام عبادات در کودکی موجب ملکه شدن آنها در وجود کودکان و نوجوانان می شود و چنین افرادی در بزرگسالی ، عبادات را با سهولت بیشتری انجام می دهند . چنانچه خانواده و مدرسه به طور جدی نسبت به تربیت دینی کودکان و نوجوانان اقدام ننمایند، مسلماً در آینده با مشکلاتی مواجه خواهند شد .

     هدف من در این تحقیق، افزایش رغبت و انگیزۀ دانش آموزان به بر پایی نماز جماعت مدارس است ، و می خواهم به دانش آموزان خود کمک کنم تا از این راه نماز را یاد بگیرند ، اشکالات آنها را رفع و کاری کنم که از روی میل و علاقه در نماز شرکت نمایند . در خانه علاوه بر این که خودشان نماز می خوانند ، اعضای خانواده ی خود را به نماز و شرکت در نماز جماعت روستا تشویق ، بکنند.

     بنابراین ، من با جستجو در فضای مجازی ودیدن تحقیقاتی که دیگران نیز دراین زمینه انجام داده اند نتایجی  چنین  بدست آوردم . این اطلاعات که از طریق پرسش نامه در یک آموزشگاه  بدست آمده ، نشان می دهد که :

همۀ آنها دوست دارند نماز بخوانند ، وضو گرفتن و مقدمات نماز تا حدودی بلد می باشند.

41 نفر آنان یعنی 75/9 درصد به این سؤال که : " آیا در خانه نماز می خوانند ؟" جواب مثبت ، 2 نفر یعنی 7/3 درصد جواب منفی داده اند و 11 نفر یعنی 20/3 درصد گفته اند که گاهی اوقات نماز می خوانند

این آمار نشان می دهد، اکثرشان به نماز خواندن علاقه دارند و نماز می خوانند . حدود 20 درصدی که گاهی اوقات نماز می خوانند نیاز به کار بیشتر بر روی آنان و آوردنشان در جمع نمازگزاران می باشد.

در پاسخ به این سؤال که : " چه کسانی در خانۀ شما نماز می خوانند ، 49 نفر یعنی 90/7 درصد گفته اند، والدین همه ی آنها، نماز می خوانند و5 نفر یعنی 2/9 درصد بیان داشته اند ، هیچ کس درخانه ی آنها نماز نمی خواند . این آمار نشان می دهد ، خانواده های اکثرشان اهل نماز بوده و می توانند الگوهای خوبی برای فرزندان خود باشند . حدود 9 درصد دیگر نیاز به متحول ساختن و کار دارند تا هم خودشان نماز خوان شده وهم اولیاء خود را تشویق به نماز بکنند.

48 نفر دانش آموزان ، یعنی 8/88 درصدشان نماز را بلدند ولی 7/3 درصد آنان یعنی 2 نفرشان نماز را بلد نیستند که لازم است ،آموزش لازم داده شده و رفع اشکال گردد.در صورت شرکت در نماز جماعت مشکل این دو نفر رفع خواهد شد . 4 نفر دیگر یعنی 4/7 درصد آنان نیز قسمتی از نماز را بلدند که نیاز به آموزش و رفع اشکال دارند.

همۀ 54 نفر دانش آموز دوست دارند در مدرسه نمازجماعت برگزار شود و میزان اهمیت نماز جماعت را در برابر نماز فرادا ، می دانند . با ساعت برگزاری نماز (ساعت 1 بعد از ظهر )، مشکلی ندارند . در مورد این که " آیا شرایط خواندن نمازجماعت را بلدند یا خیر؟"، 37 نفر یعنی 5/68 درصد شرایط را بلدند ولی 17 نفر یعنی 4/31 درصدشان شرایط برگزاری نماز جماعت را بلد نیستند و لازم است به این گروه نیز آموزش داده شود.

     تحقیقات مطالعه شده و مصاحبۀ همکاران ، مهمترین دلایل عدم شرکت دانش آموزان در نمازجماعت را موارد زیر می دانند :

- متنوع نبودن و عدم استفاده از تشویق . لازم است ما هم به این مورد توجه داشته باشیم .

- محیط زندگی کودکان و عدم توجه والدین به نماز.

- بلد نبودن نماز . براساس نتیجۀ پرسش نامه 8/88 درصد آنان نماز را بلد هستند و این مورد تعداد اندکی از دانش آموزان را شامل می شود که نیاز به کار جدا گانه دارد.

- واگذاری مسئولیت ها به افراد خاص و بر انگیختن حس حسادت بین دانش آموزان . به این مورد نیز لازم است توجه ، اقدام و برنامه ریزی شود.

- توسل به زور و اجبار . نماز در مدرسۀ ما کاملاً اختیاری است و این مورد هم رد می شود. چون من معتقد هستم انسان مختار است و باید با آزادی کامل به مسائل مذهبی روی آورد و کاری که از روی اجبار باشد، زود ترک می شود .

- عدم آشنایی کافی. در مناسبت های مختلف و به اقتضای موضوع ، اقدام به تبلیغات گسترده نمودیم. این تبلیغات شامل صحبت در مراسم آغازین و بین نماز ، نوشتن پیامهای قرآنی و احادیثی در مورد نماز ، برگزاری مسابقه ی کتاب خوانی و اختصاص موضوع انشاء دانش آموزان به نماز بود.

- اهمیت ندادن به نماز از طرف اولیاء مدرسه. در این جا لازم است توجه شده و همکاران برای شرکت در نماز جماعت مدرسه حاضر شوند .

- برخورد نامناسب با کودکان . خوشبختانه تمام اولیاء مدرسه برخوردی مناسب با دانش آموزان دارند . چه در موقع نماز ، چه در مواقع دیگر .

- نداشتن الگوی مناسب. چون والدین اکثرشان براساس گفتۀ خودشان در پاسخ به سؤال پرسش نامه ، اهل نماز هستند ، می توانند الگوهای خوبی برای آنها باشند . از آن طرف لازم است با آوردن معلمانشان به جمع نماز گزاران و تعریف داستانهایی از تأ ثیر نماز در زندگی بزرگان دینی ،راههای دیگری برای ارائۀ الگو به آنها باشد .

  باید با همکاری اولیاء ، امام جماعت مسجد روستای زاغمرز و همکاران ، دانش آموزان را تشویق کنیم تا به جای خواندن نماز در خانه یا مسجد ، در مدرسه حاضر شده و نماز بخوانند . در اینجا بود که به جواب بیشتر سؤالات به مشورت گذاشته در ابتدای پژوهشم رسیدم ولی سؤالات شش ، هفت و هشت نیاز به بررسی دارند .

     براساس بررسی نتیجه ی تحقیقات، نظر همکاران و پرسش نامۀ خودم راههای زیر را برای بهبود شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه پیشنهاد می کنم .

1 - رفع اشکال دانش آموزان در نماز و شرایط نماز جماعت

2- متنوع کردن نماز از طریق برگزاری نماز در مکانهای مختلف ، تقسیم مسئولیت برگزار ی نماز بین دانش آموزان ، شرکت همکاران در نماز، قصه گویی ، اجرای مسابقه ، استفاده از تشویق و ..

     مهمترین علل عدم حضور دانش آموزان در نماز جماعت

           مهمترین علل عدم حضور دانش آموزان در نماز جماعت توسط خانم مریم حمیده زاده خنکدار مربی امورتربیتی مدارس راهنمایی شهرستان قائمشهر در کتاب خلاصه تجربه های برتر مربیان و معلمان در فعالیت های تربیتی مدارس به شرح زیر آمده است:

1-   آگاه نبودن دانش آموزان از اهمیت و فضیلت نماز جماعت

2-    نداشتن امکانات خوب و مناسب و سرویس های بهداشتی

3-    عدم تشویق مکرر دبیران به نماز و اهمیت آن

4-   پایبنده نبون دوستان برای هم دیگر به نماز و شناخت آن

5-   نداشتن سجاده و جاکفشی و جا مهری مناسب در نماز خانه

6-   نداشتن ظاهر مناسب نماز خانه و بد بو شدن آن از طریق جوراب دانش آموزان

     جعفر علما، در پایان نامۀ کارشناسی خود، به نقل از عبدالرسول احمدی ، علاوه بر نظر همکاران مهمترین علل عدم شرکت دانش آموزان در نماز جماعت را موارد زیر می داند :

- تنبلی و سستی دانش آموزان

- عدم دانستن فایده و اثرات نماز در زندگیشان

- بلد نبودن نماز

- چون می بینند بعضی نماز می خوانند امّا نماز ، در زندگی آنها تأثیری نداشته و رفتار خوبی ندارند

- عدم توجه والدین به نماز

     تحقیق دیگری که در مجلۀ تربیت (10و11) توسط دو نفر فرهنگی انجام گرفته ، در پاسخ به این سؤال که «چرا نماز نمی خوانید؟» ، مخاطبان علاوه بر دلایل فوق گفته اند :

- برنامه های مدارس به گونه ای نیستند که انسان به نماز تشویق شود.

- مدرسۀ ما جایی برای نماز خواندن ندارد .

- نمازخانه و موکت ها کثیف هستند.

              دکتر محسن ایمانی (82) در مقالۀ خود می گوید: انجام عبادت در کودکی موجب ملکه شدن این رفتار در وجود آنها می گردد و اگر بخواهیم افراد با عبادت خو بگیرند ، باید دورۀ کودکی را مغتنم بشماریم.

وی، نقش الگو ، تبلیغ صحیح ، تبشیر، تشویق ، تقویت ، تسهیل، تذکر و یاد آوری و نقش حمایتگری را در آوردن کودکان به میدان عبادی، مؤثر می داند و می گوید : چون کودکان، بسیاری از حرکات و رفتارها را از طریق تقلید کردن از دیگران می آموزند ؛ پس باید برای آموزش نماز، الگویی مناسب در معرض دید آنها قرار دهیم و به این شعر سعدی استناد می کند که گفته :

     بزرگی سرا سر به گفتار نیست          دو صد گفته چون، نیم کردار نیست

11

وی ، حضور معلمان را به صورت عملی در انجام عبادات ، جهت تأثیر درالگوپذیری و تشویق دانش آموزان، مؤثر می داند.ایشان در مورد تبلیغ می گوید : وقتی اثر تبلیغ در گرایش انسانها به مسلک و مرام های مختلف و حتی خرید اجناس این قدر مؤثر است ، پس با استفاده از تبلیغات ، می توانیم کودکان را به سوی نماز و عبادت جذب کنیم . و تشویق به جا و مناسب را نیز بسیار مؤثر می داند و می گوید : با استفاده از تقویت ، راه افزایش رفتار را در کودک هموار کرده ، در انجام عبادات و نماز سخت گیر نباشیم ، برای کودک تسهیلاتی در نظر بگیریم ، آثار نماز را با تذکر دادن به یاد کودکانمان آورده و در برخورد آنها با شبهات به یاریشان بشتابیم و آرامش را به آنها باز گردانیم.

غلامحسن حیدری (86) در مقاله ی خود آورده ، بهتر است برای جذب کودکان از این راهها استفاده نماییم :

- استفاده از تشویق و تحسین .

- آمادگی عقیدتی، به این معنی که مربیان باید از کودکی و پیش از سن تکلیف ، دانش آموزان را در فرا گیری احکام و شرایط برپایی نماز یاری دهند و در زمان به وجود آمدن گرایش در آنان ، زمینۀ انجام عمل را برایشان فراهم نمایند .

- میانه روی ، که نماز نباید خسته کننده باشد.

- بیان آثار نماز برای کودکان که نماز باعث جلوگیری از غرور ، جلب رحمت پروردگار ، نزدیکی با خدا و... می شود.

- بر پایی نماز جماعت باعث می شود که کودکان با دیدن نظم و انضباط و جمعیت دوستان خود، برای شرکت در نماز تشویق شده و کم کم به آن روی آورند.

- آسان گیری در نماز ، از مواردی است که ایشان به آن معتقد است و بیان می دارد : باید طوری با کودک برخورد کرد که احساس جبر و خستگی نکند و نماز برای او رنج آور و کسل کننده نباشد . حتی اگر کودک نماز را ترک کرد و حواسش پرت شد ، او را سرزنش نکنیم .

انتخاب راه حلها :

    پس از تجزیه و تحلیل شواهد و براساس اطلاعات بدست آمده از سؤالهای چهار و شش پرسش نامه، مبنی بر اینکه :

            دو نفر از دانش آموزان یعنی 7/3 درصد نماز را بلد نبودند و17 نفر آنان یعنی 4/31 درصد نیز شرایط برگزاری نمازجماعت را بلد نبودند ، لازم دیدم که آموزش جداگانه ای به آنها داده و آنان را متقاعد سازم تا با حضور در نماز مدرسه ، مشکلاتشان در مورد نماز کامل حل شود ولی چون این راه فقط درصد کمی از دانش آموزان ، که شاید چند تایی از آنان نیز قبلاً در نماز شرکت می کرده اند را شامل می شد ، راه دوم را نیز عملاً به کار گرفتم.

     برای موفقیت در این راه ، جلسه ای با حضور مدیر ، آموزگاران و نمایندۀ انجمن اولیاء مدرسه برگزار کرده و تصمیم خودم را با آنان در میان گذاشتم، که همه قول مساعدت و همکاری دادند . مدیر بیان داشت ضمن شرکت خودم در نماز از همکاران نیز انتظار دارم که در نماز شرکت نمایند و هزینه های خرید جایزه ، شیرینی و غیره را از محل سرانۀ مدرسه و در صورت کافی نبودن از جیب شخصی خودم می پردازم .

     به کلاسها رفتم ، اسامی دانش آموزانی که مایل به همکاری بودند را نوشتم ، برنامۀ کارم را به آنها اعلام نمودم و برایشان برنامه ریزی کردم که هر کدام چه روزی ، چه کاری انجام دهند . مثلاً: کسی که امروز مؤذن بود شاید فردا مکبر یا مسئول توزیع مُهر باشد و یا ممکن بود هیچ مسئولیتی نداشته باشد . از این راه مسئولیت تمام کارها را بین بچه ها تقسیم کردم تا براساس مصاحبۀ همکارانم حس حسادت مانع از حضور آنان در نماز نشود.مسئول شورای دانش آموزی موظف شد هر روز نفرات روز بعد را اطلاع دهد .

     جهت تشویق دانش آموزان که همکاران در مصاحبۀ خود گفته بودند و در تحقیقات هم آمده بود ، (استفاده از تشویق باعث شرکت بیشتر در نماز می شود) باید طرحی آماده می کردم . با همکاران مشورت نمودم که یکی از آنان پیشنهاد داد ، دو نمونه کارت تهیه کنیم به رنگ های آبی و سبز و ملاک هر کارت را شرکت در نماز و رعایت نظم و  بهداشت در هنگام نماز قرار داده و به ازاء هر پنج کارت آبی که در هفته می گیرند، یک کارت سبز داده شود و به کارت های سبز هر ماه جایزه بدهیم . خود ایشان مسئول تهیۀ طرح و نمونۀ کارت برای چاپ شد .

     برای تهیه ی سؤالات مسابقه، خودم این کار را انجام دادم . کل برنامه به این صورت شد : یک روز سؤال گفته شود ، یک روز قصه گویی داشته باشیم ، بعضی روزها شیرینی بدهیم ، یک روز احکام بگوئیم واز آن طرف نماز هم طولانی نشود که بچه ها خسته شوند .

اجرای بهترین راه حل و اقدام :

     برای اجرای بهتر این امر با کمک مدیر مدرسه ابتداعا برای دانش آموزان سال سوم راهنمایی که امسال به سن تکلیف می رسیدند جشن تکلیف برگزار کردیم و بنده شخصا به خرید جوایز و هدایا برای این دانش آموزان رفتم و جوایزی را انتخاب کردم که دانش آموزان بیشتر دوست داشتند و همچنین از پیشنماز مسجد زاغمرز که فردی بود دانش آموزان او را دوست داشتند دعوت کردیم تا در این مراسم شرکت و سخنرانی کند و همچنین به او گفته شد که در حین صحبت دانش آموزان را با احکام و نماز خواندن با انجام مسابقه آشنا کند . همچنین برای آشنا شدن بیشتر دانش آموزان با احکام نماز یک حلقه نرم افزار را طراحی کرده و دراختیار دانش آموزان قرار دادم که این نرم افزار به صورت تصویری احکام را آموزش می دهد .

     هم چنین یک مسابقه مقاله نویسی و نشریه دیواری در مورد اهمیت نماز جماعت برگزار کردم و جوایز ارزنده ای را نیز برا آنان در نظر گرفتم و گروهی از نمازگزاران را به اردوی یک روزه بردیم و از دبیران مربوطه و بخصوص دینی ، قرآن و پرورشی ، ادبیات و هنر خواستم تا در کلاس پیگیر کارها باشند . وقتی علاقه ی دانش آموزانم را به دبیر خاص می دیدم بیشتر با آن دبیران صحبت می کردم که در مورد اهمیت نماز در کلاس صحبت کنند .

     اهدای جایزه و معرفی دانش آموزانی که بیشترین شرکت را ، هر ماه در نماز جماعت داشتند . در برنامه ی صبحگاه ، اجرای تلاوت همگانی قرآن و زیارت عاشورا را در روزهای سه شنبه و شرکت در جلسات آموزش خانواده و صحبت درباره اهمیت نماز و تاثیر آن در دوره نواجوانان از رفتارهای نابهنجار و استفاده از عطر و عنبر جهت خوشبو کردن نماز خانه .

     گرفتن عکس از نمازگزاران و نصب آن در تابلوی اعلانات و دادن مسئولیت به همه ی دانش آموزان علاقه مند در روزهای مختلف مانند : انتظامات زنگ نماز ، مسئولین بهداشت ، مکبر و ...

     دعوت از مسئولین امور تربیتی و شرکت آنان در نماز جماعت مدرسه و اهدای جایزه به نمازگزاران و شرکت دانش آموزان در نماز جمعه ی شهر .

     تا این که این عمل من باعث شد تا اکثریت دانش آموزان در نمازخانه حاضر شوند حتی بدون حضور معلمان یا کادر دفتری مدرسه نماز جماعت را برگزار کنند .

     اکثر دانش آموزانی که به آنها مسئولیت داده بودیم ،وظیفه ی خود را به نحو احسن انجام می دادند واگر کسی کم کاری می کرد ، او را تشویق به انجام کار بیشتر و بهتر کرده و بچه های دیگر را به کمک او می فرستادیم.

 در نهایت سعی کردم رابطه ام را با تک تک دانش آموزانم نزدیک کنم به طوری که دانش آموزان و گاه اولیای آنها با من تماس در رابطه با کار فرزندشان داشتند .

     همچنین برای قدر دانی از زحمات دانش آموزانی که در برگزاری نماز جماعت فعال بودند و مدرسه را تحقق این هدف یاری کردند اردویی تحت عنوان اردوی نماز تدارک دیده شد و فعالین نماز را با سرانه نماز مدرسه به اردوی یک روزه به اردوگاه دانش آموزی امام خمینی (ره ) شهرستان نکا بردیم و تمامی حاضرین در این اردو ابراز رضایت کردند و درخواست برگزاری این اردوها در سال های بعد را نیز کردند .

گرد آوری اطلاعات

     پس از اجرای برنامه ونظارت کامل بر اجرای درست آن ، اطلاعاتم را از راههای زیر بدست آوردم تا بفهمم چقدر در اجرا موفق بوده ایم :

1- مشاهدة تعداد شرکت کنندگان ووضعیت روحی آنان.

2- از طریق شمارش کارتهایی که بعضی مواقع به آنها می دادم یا گرفتن آمار در بین نماز.

3- مصاحبه با مدیر ، همکاران ، والدین وبرادران وخواهران دانش آموزان.

هر روز شاهد افزایش تعداد بیشتری از شرکت کنند گان در نماز بودم . از مشاهده ی وضعیت روحی آنان می فهمیدم که خوشحالند و با اشتیاق در نماز شرکت می کنند . شمارش آمار دانش آموزان در بین نماز نیز شاهدی براین افزایش بود و همچنین دیگر تاخیر زیادی از حضور دانش آموزان در نماز جماعت دیده نمی شد و اکثر دانش آموزان به موقع در نماز خانه حضور پیدا می کردند .

     اولین هفته ی اجرای طرح به طور میانگین 60 تا 70 نفر شرکت کننده داشتیم که در مقایسه با قبل از اجرای طرح که 40 الی 50 نفر بوده ، رشد نسبتا خوبی داشته ایم . این آمار در هفته ی سوم به 90 تا 100 نفر رسید .

     در هفته های بعد که از تشویق ها کاستیم و کمتر در بین نماز مسابقه برگزار می کردیم ، شرکت کنندگان سیری نزولی داشته و به طور میانگین در آن هفته از100 نفر به 80 نفر کاهش پیدا کردند و این نشان می دهد که تعداد ی از آنان احتمالاً فقط به خاطر جایزه و مسابقه به نماز جماعت می آمدند.

     با توسعة تبلیغات وهمکاری خانواده ها ، دوباره سیر صعودی شروع شد ودر هفته های بعد به 130 نفر رسیدند . آمار دو ماه بعد از اجرای طرح نیز نشان می داد که شرکت کنندگان به 140 تا 145 نفر رسیده بودند.

     طبق مصاحبه ای که با مدیر و آموزگاران مدرسه انجام دادم ،آنان نیز افزایش شرکت کنندگان را تأیید کردند و نسبت به این اتفاق خوشحال بودند . والدین و برادران و خواهران دانش آموزان در مصاحبه بیان داشتند ، بچه ها هم مرتب نماز می خوانند، و شب ها در نماز جماعت مسجد شرکت دارند ؛ اشکالات وضو و نماز ما را گوشزد می کنند .

ارزشیابی و نتیجه گیری :

    براساس مشاهداتم ازوضعیت روحی دانش آموزان وحضورشان در نماز، به این نکات دست یافتم:

- دانش آموزان بدون اکراه ، در وقت مقرر اقدام به گرفتن وضوکرده و برای نماز آماده می شوند.

- آنان بدون کمرویی ،اشکالاتی را که با آن مواجه می شوند ، می پرسند .

- میزان مشارکتشان در آماده کردن محل نماز ،نشان از علاقة آنان دارد .

- شمارش دانش آموزان در هنگام نماز خواندن نشان از افزایش تعداد شرکت کنندگان دارد به طوری که متوسط شرکت کنندگان قبل از اجرای طرح 35 درصد بود ، ولی در هفته ی اول با افزایشی 10 الی 20 درصدی ، مواجه بوده ایم.

بالاخره آمار یک ماه بعد، که نشان می داد موفقیت ما چقدر بوده واین امر در دانش آموزان درونی شده است ، نشان از رشدی 90 درصدی داشته است که واقعاًجالب توجه بود .

تمام همکاران در این پژوهش بیان نمودند که این موفقیت بر اساس کارهایی بوده که با هم انجام داده بودیم .خوشحال بودند ومرا تشویق به ادامه ی کارها یی نظیر این کار نمودند ودرخواست کردند نسخه ای از کارم را در اختیار شان قرار دهم . امام جماعت مسجد واولیاء نیز بیان داشتند که فرزند انشان علاوه بر اینکه به نماز اهمیت می دهند ، هنگامی که به خانه می رسند، با عجله از ما می خواهند به آنها غذا دهیم تا در نماز حاضر شوند .برادران وخواهرانشان بیان می کردند :اگر ما در خواندن نماز کاهلی کنیم فوری تذکرمی دهند و از اهمیت نماز برایمان حرف می زنند. والدین می گفتند : هر جای نماز و یا وضو اشتباه می کنیم ،اشتباه ما را گوشزد کرده و اصلاح می نمایند .

     مشکل عدم شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه، مرا وا داشت تا با راهنمایی و همکاری مدیر ،آموزگاران ،اعضای انجمن اولیا و مربیان ،امام جماعت مدرسه ،همکاران با تجربه ام و مطالعه ی کتب ، مقالات و مجلات مرتبط با موضوع، اقدام به بهبود این مشکل در مدرسه بنمایم .

با تلاش مداومی که در طول حدود 4 ماه داشتیم ، توانستیم با گرد آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها اقداماتی انجام دهیم که نتیجة آنان به این شرح است :

1- وضعیت موجود ما، از 35 درصد به وضعیت مطلوب 90 درصد، یعنی ایده ال مورد نظرمان رسیده است .

2- اشکالات نماز وشرایط برگزاری نماز جماعت دانش آموزان به طور کامل رفع شده است .

3- دانش آموزان با اشتیاق واز روی اختیار هر روز خودشان مقدمات برگزاری نماز را مهیا می کنند.

4- گفته های والدین آنها واشتیاق و رفتارشان ، نشان می دهد که نسبت به خواندن نماز علاقمندی نشان داده وچنان چه این روش در سالها ی بعد پیگیری شود ،این امر بیشتر ملکة وجود آنان خواهد شد .

5- طبق گفته ی والدین ،دانش آموزان نه فقط خود نماز می خوانند، بلکه در خانواده نیز اقدام به رفع اشکال وضو و نماز والدین و دیگر اعضای خانوده ی خود می نماید.

6- آنها بدون احساس کمرویی هر جا به اشکالی برخورد می کنند، با من در میان می گذارند . این نشان می دهد که هم از نظر روحیه وهم از نظر رشد اجتماعی متحول شده اند .

17

7- همکاران از این پیشامد بسیار خوشحالند و من می توانم آنها را تشویق به انجام پژوهش بنمایم؛ چون یکی از اهداف آموزش وپرورش تربیت معلمان پژوهنده است .

8- می توانم این تجربه را در اختیار سایر همکاران وآموزش وپرورش منطقه ام قرار دهم تا راهنمای علمی برای همکاران باشد .

9- ضمن اینکه در این راه به تجربه ای پژوهشی دست پیدا کردم ،جهت اجرای پژوهش های بعدی انگیزه ای مضاعف بدست آورده ام .

اعتبار بخشی :

     برای این که مطمئن باشم تا طرح بنده به خوبی انجام گرفته است و تاثیر خوبی بر روی دانش آموزان داشته است در جلساتی که با خانواده های آنان داشتم ار آنها در رابطه با نماز خواندن فرزندانشان سوال می کردم که اظهار می داشتند فرزندانشان در خانه سعی می کنند تا اول وقت نماز هایشان را به جا آورند و همچین تعدادی دیگر هم می گفتند که فرزندانشان تا قبل از اجرای این طرح به مسجد خیلی کم می رفتند اما بعد از اجرای این طرح با شور و اشتیاق فراوان به نماز جماعت مسجد روستا می روند .

     همچنین از مدیر و معاون مدرسه درباره حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه و نماز جماعت مسجد زاغمرز نسبت به سالهای قبل سوال کردم که آنها بسیار نسبت به این امر راضی بودند و می گفتند که بعد از اجرای طرح بنده هم دانش آموزان با اشتیاق بیشتری در نماز جماعت مدرسه شرکت می کنند و هم در روستا در برگزاری نماز جماعت مسجد فعال هستند و کمک بسیار زیادی به متولیان مسجد در برگزاری نماز جماعت می کنند . که این امر برای بنده بسیار خشنود کننده بود که توانستم با اجرای طرحهای خودم اینقدر دانش آموزانم را به نماز جماعت علاقه مند کنم .

موانع و محدودیت ها :

     مهم ترین محدودیت هایی که بنده برای انجام کارم با آنها مواجه بودم عبارتند از :

1- نبودن سرویسهای بهداشتی مجهز و وضوخانه خوب در مدرسه

2- کف نماز خانه با موکت پوشیده شده بود که فضای معنوی نماز خانه را تا حدودی از بین می برد و نبود جا مهری ، جا کفشی و فرش سجاده ای

3- عدم دعوت از امام جماعت در مدرسه به دلیل مشکلاتی که وجود داشت

4- پایین بودن فرهنگ خانواده های بعضی از دانش آموزان به دلیل وجود چندین نژاد از دانش آموزان در مدرسه ( زابلی ، کرد ، هزارجریبی ، گنبدی و .... )

4-     کمبود بودجه و هزینه برای اجرای طرحهایی که من در نظر گرفته بودم .

52..پیشنهادات و راهکارها :

     در پایان این پژوهش برای موفقیت خانواده ها و مدارس در تربیت دینی فرزندان ، چند راهکار و پیشنهاد دارم به این شرح :

1- پیشنهاد می شود که خانواده ها و اولیا دانش آموزان به مسئله ی نماز و مسائل دینی در منزل اهمیت دهند و دانش آموزان خود را برای خواندن نماز به وسیله های مختلف تشویق نمایند.

2- باید همکاری بین دو نهاد مهم خانواده و مدرسه در تربیت دینی دانش آموزان باشد و تا دانش آموزان را بتوان با مسائل دینی و اعتقادی بیشتر آشنا کرد

3- آشنا نمودن خانواده ها به شیوه های تاثیر گذاری بر فرزندانشان.

4- آشنا کردن دانش آموزان با فلسفه ی مسائل مذهبی و این موضوع که اصلا چرا ما باید نماز بخوانیم و فلسفه عبادت خدا چیست

5- معرفی الگو های شایسته در مسائل مذهبی .

6- استفاده از امام جماعت های جوان و خوش زبان که بتوانند ارتباط خوبی با دانش آموزان برگزار کنند و دانش آموزان بدون هیچ ترسی سوالات شرعی خود را از آنها بکنند

7- برگزاری مسابقات گوناگون در رابطه با نماز ؛ مثل : مسابقه ی انشا ، کتا ب خوانی و... .

8- مشارکت وهمکاری تمام اولیا ء مدرسه در تربیت مذهبی دانش آموزان واین امر را فقط وظیفه ی مربی تربیتی ندانیم .

9- سپردن امور اجرایی نماز به خود دانش آموزان و حتی می توان کل مسئولیت ها را به دانش آموزان داد که حتی مسئولین و معلمان مدرسه هم در نماز جماعت شرکت نکنند و دانش آموزان خودشان نظم و انضباط را در نماز خانه برقرار نمایند .

10- استفاده از فرشهای سجاده ایی در نماز خانه و همچنین استفاده از گلاب و عطر برای خوشبو کردن فضای مدرسه که به جذب بیشتر دانش آموزان به نماز جماعت کمک می کند .

11- پیشنهاد می شود سازمان های آموزش و پرورش و مدیران محترم مدارس با معلمان برای بهسازی و امکانات هرچه بهتر و بیشتر نمازخانه ، سرویسهای بهداشتی و وضوخانه مورد نیاز همکاری نمایند .

12- پیشنهاد می شود برای انجام هر کاری تشویق فراموش نشود همچنین می توان برای تشویق فعالین نماز از اردوهای تشویقی تحت عنوان اردوی نماز استفاده کرد .

14- در بین نماز ، احکام و قصه های قرآنی گفته شود و مسابقات فکری با اهداء جوایز برگزار شود .

15-  

• چگونه خانم حسن پور توانست دانش آموزانش رابه نماز ونماز جماعت علاقه مند کند

تحقیقی توسط خانم ثریا حسن پور دارای مدرک فوق دیپلم آموزش ابتدایی که دروبلاگ ناحیه 2 قم((http://ar2qom.blogfa.com/))  انجام شده که گزیده ای از آن به شرح ذیل می آید

طی چندین سال تجربه‌ای که در مدارس مختلف داشتم بیشتر اولیا از عدم علاقه مندی بچه هایشان به نماز ابراز ناراحتی ونگرانی می کردند ومدیران محترم و مربیان پرورشی نیز از عدم علاقه مندی دانش آموزان به نماز جماعت ابراز ناراحتی میکردند در بیشتر مواقع برای شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مجبور بودند به روش های نا مناسب مثل ترساندن دانش آموزان از نمره انضباط و غیره بپردازند و یا از روش هایی مثل دادن شکلات یا کارت امتیار روی می آوردند که این روش‌ها نیز کارساز نبود چرا که باحذف این موارد دانش آموزان به بهانه های مختلف از شرکت در نماز جماعت فرار میکردند.

همچنین در مسافرت ها وقتی رانندگان محترم جهت نماز خواندن مسافران توقف میکردند مشاهده میکردم که باتوجه به این که اکثر مسافران به سن تکلیف رسیده بودند ولی بیشتر افراد سالخورده جهت نماز خواندن از ماشین پیاده می شدند وقتی این مشکل را باهمسرم که هم تحصیلات حوزوی و هم دانشگاهی داشت در میان گذاشتم ایشان بیشترین دلایل این مشکل را از عدم توجه کافی والدین و آموزش و پرورش به این موضوع خصوصا در دوره ابتدایی دانست و این ابراز عقیده باعث شد که من به نقش خودم به عنوان مادر در قبال فرزندم وبه عنوان معلم در قبال دانش آموزانم فکر کنم و حساسیت نشان دهم.

امسال نیز مثل سال های گذشته با اینکه طرز خواندن نماز را به همه ی دانش آموزان آموزش داده بودم و با تهیه ی برنامه های جذاب و متنوع مراسم جشن تکلیف را در مدرسه برگزار کرده بودیم اما بعد از اجرای این برنامه ها شاهد بودم که دانش آموزان علاقه ی چندانی به شرکت در نماز جماعت از خود نشان نمیدادند و تعداد کمی از دانش آموزان در نماز جماعت شرکت میکردند واکثر آن ها به بهانه های مختلف مثل دیر آمدن به مدرسه، نیاوردن چادر نماز،قایم شدن در زیر میز کلاس ها و یا بازی کردن در حیاط مدرسه در نماز جماعت شرکت نمیکردند و در بیشتر مواقع نیز به خاطر ترس از کم شدن نمره انضباط و ترس از معلّمان و نوشتن نام آنها و دادن به معلمان مربوطه در نماز جماعت شرکت میکردند. مدیر محترم نیز چندین بار این موضوع را با همکاران در میان گذاشت و از آن ها خواست که دانش آموزان را تشویق کنند که در نماز جماعت شرکت کنند. اما بعضی از همکاران این امر مهم را وظیفه ی مربیان پرورشی می دانستند.

گسترش این نظر غلط باعث میشود که معلمان فقط به جنبه آموزشی دانش آموزان بپردازند واز پرداختن به مسائل تربیتی و نقش الگویی خود غافل شوند که در این صورت امکان موفقیت در این امر مهم تنها توسط مربیان پرورشی ممکن و حتی غیر ممکن خواهد بود.

همچنین به علت عدم آگاهی دانش آموزان از طرز برخورد با اشتباهات دوستانشان در نماز خانه باعث میشد که با همدیگر در گیر شوند و این به مرور زمان باعث میشد که به علت تجربه ی اتفاق های ناخوشایند از رفتن به نماز خانه و شرکت در نماز جماعت پرهیز کنند.

با توجه به اینکه سال های قبل نیز بیشترین نگرانی های اولیا در پایه سوم بهتر یاد نگرفتن جدول  ضرب و علاقه مند نبودن آن ها به نماز و نماز جماعت بود و خودم و همکارانم نیز گفته های اولیا ار تأیید می کردیم.

پارسال از طریق اقدام پژوهی راه کار های ابتکاری و جذاب را در یادگیری جدول ضرب اجرا کردم و این مشکل را حل کردم وامسال نیز تصمیم گرفتم از همین راه کار ها استفاده کنم. و در اختیار سایر همکاران قرار دهم. و مشکل دیگری که بیشتر نمایان بود و از اهمیت ویژه ای برخور دار بود علاقه مند نبودن دانش آموزان به نماز و نماز جماعت و مشکلات اخلاقی و رفتاری دانش آموزان بود و انگیزه ی اینجانب به عنوان معلم پایه سوم ابتدایی دبستان تربیت اسلامی این است که علاوه بر افزایش علاقه مندی دانش آموزانم به نماز ونماز جماعت برخی از اخلاق و رفتار های نا مناسب دانش آموزانم را اصلاح نمایم. همچنین به میزان اهمیت نقش معلمان به پرداختن به مسائل تربیتی و دینی از جمله علاقه مند کردن دانش آموزان به نماز پی ببرم و این تجربه را در اختیار سایر همکاران قرار دهم و از این طریق قدمی در تربیت دینی دانش آموزانم بردارم چرا که انجام فریضه ی نماز باعث تربیت صحیح فرد خواهد شد و از این رهگذر نتایچ سود مندی را عاید فرد و جامع خواهد کرد.

با این‌که همه ی ما معلمان بر اهمیت تربیت دینی دانش آموزان در دوره ی ابتدایی واقف هستیم  اما متاسفانه بعضی مواقع به بهانه های مختلف از پرداختن به این موضوع مهم غافل میشویم و به کلی فراموش میکنیم که تعلیم و تربیت مکمل هم هستند. این دو مانند بالهای پرنده ای می مانند. همانطور که پرنده نمیتواند با یک بال پرواز کند اگر پرداختن به هر کدام از این بالها را فراموش کنیم امکان پرواز را از دانش آموزان میگیرم. همچنین عصر حاضر به شهادت بسیاری عصر انهدام ارزش هاست. عصر فراموشی اصالت آدمی، عصر پوچی و خلاء. «مازلو» قرن بیستم را عصر بی ریشه نامید. عصری که انسان امید خود را از دست داده است و به پوچی رسیده است. چنین اعترافی فاجعه ی بزرگ برای زندگی انسان است. انسانی که خلیفه خداست، بزرگترین خطر برای جامعه انسانی این است که انسان ابعاد وجودی اش را فراموش کند و به یک حیوانی تبدیل شود که در پی غرایض حیوانی خویش است. بر این اساس احساس نیاز شدیدی مبنی بر این که انسان صحیح تربیت شود وجود دارد. جامعه انسانی شدیدا محتاج است تا افراد آن، گفتار و کردار وافکار خود را بر مجموعه ای از ارزش ها استوار سازند. ضرورت این نکته به خوبی قابل احساس است اما انجام آن ساده و آسان نیست. در این میان وظیفه ی ما والدین و معلمان بخصوص معلمان دوره ی ابتدایی بسیار خطیر میباشد.حال با توجه به مسائلی که مطرح شد این سوالات در ذهنم نمایان میشود که :

آخر چرا ؟

1-        چرا دانش آموزان ترجیح میدهند که به جای شرکت در نماز جماعت در زیر میز ها قایم شوند؟

2-        چرا دانش آموزان علاقه ای به شرکت در نماز جماعت از خود نشان نمیدهند؟

3-        آیا آگاهی های لازم را در مورد اهمیت نماز ونماز جماعت و آثار و پاداش های آن کسب کرده اند؟

4-        سهم من به عنوان معلم در علاقه مند کردن دانش آموزان چقدر میتواند باشد؟

5-        آیا معلم نیز در این مورد میتواند موثر باشد یا این فقط وظیفه مربیان پرورشی می باشد؟

6-        آیا میتوانیم با استفاده از روش های ابتکاری و جذاب و بدون نیاز به زور و اجبار وترساندن دانش آموزان را به نماز علاقه مند کنیم؟

7-   بهترین زمان برای تربیت دینی دانش آموزان از جمله علاقه مند کردن بچه ها به نماز و نماز جماعت چه زمانی است؟

هدف از اقدام پژوهی حاضر:

با توجه به اهمیت موضوع و برای یافتن پاسخ های سوالاتی که مطرح کردم تصمیم گرفتم حد اقل دلایل این کار دانش آموزان را در کلاسم دریابم و باکمک دیگران در صدد رفع مشکل برآیم. به همین خاطر تصمیم گرفتم با کمک اولیا و همکاران و خود دانش آموزان و اساتید و مطالعه ی کتاب های گوناگون در زمینه ی روانشناسی رشد کودکان و تربیت دینی آن ها در دوره ی ابتدایی واستفاده از تحقیقات موجود در اینترنت راهکارهای ابتکاری و جذاب عملی پیدا کنم واز طریق اقدام پژوهی در حد توان قدمی در راه تربیت دینی دانش آموزانم بردارم و کاری کنم که دانش آموزانم با علاقه وانگیزه ی درونی و بدون اجبار و زور و ترساندن از کم کردن نمره انضباط و بدون تکیه بیشتر بر تشویق های غیر مادی در نماز جماعت شرکت کنند و از لحاظ کمی تعداد نماز گزاران را از 7 نفر به 30 نفر (صددرصد) ارتقا ببخشم. چرا که اگر امروز نماز خانه های مدارس را خالی و کم جمعیت ببینیم فردا نباید انتظار داشته باشیم که صف های نماز جماعت مساجد پر باشد و همچنین تلاش کنم دانش‌آموزان نماز های روزانه ی خود را نیز مرتب در منزل نیز بخوانند. وبعضی از اخلاق ورفتاز های نا مناسب دانش آموزان با اجرای راه کار های عملی اصلاح شود چرا که بیشتر اولیا نیز از مرتب نخواندن نماز های روزانه و نا مناسب بودن بعضی از اخلاق و رفتار های نامناسب بچه هایشان ابراز ناراحتی و نگرانی میکردند و خودم نیز این مشکل را کاملا احساس میکردم حال برای حل این مشکلات به دنبال یافتن دلایل کار و راهکار های عملی و ابتکاری با کمک اولیا و همکاران و اساتید محترم بودم تا این وضعیت را بهبود بخشم.

شواهد نیاز به پژوهش ( شواهد 1 )

شاخص های کیفی وضعیت موجود

با توجه به این که دانش آموزان در پایه سوم به سن تکلیف می رسند یکی از وظایف مهم ما معلمان پایه‌ی سوم آموزش دینی دانش آموزان خصوصاً آموزش کامل نماز وتشویق دانش آموزان به خواندن نماز و نماز جماعت می باشد. امسال نیز با تهیه موکت و با استفاده از نوار آموزشی طرز خواندن نماز و نماز جماعت را به دانش آموزان آموزش دادم و هر روز دو نفر ازدانش آموزان در کلاس به طور عملی نماز دو رکعتی و سه رکعتی را می خواندند و رفع اشکال میشد و با تهیه ی برنامه های گوناگون با کمک کادر مدرسه جشن تکلیف برای دانش آموزان گرفته شد و برای همه دانش آموزان با کمک اولیای خودشان چادر نماز وسجاده تهیه شد و مربی پرورشی و مدیر مدرسه و خودم سعی کردیم با دادن نمره‌ی تشویقی و کارت امتیاز دانش آموزان را به شرکت در نماز جماعت علاقه مند کنیم اما با گذشت 3 ماه از سال تحصیلی همچنان تعداد کمی از دانش آموزان در نماز جماعت شرکت میکردند و علاقه ی چندانی به شرکت در نماز جماعت نداشتند و در بیشتر مواقع انتظامات مدرسه مجبور میشد با توسل به زور و اجبار وترساندن از مواردی همچون نوشتن نام و کم کردن نمره انضباطشان و یا دادن اسامی به دفتر مدرسه یا معلم هر دانش‌آموز، مجبور میکردند که آنها در نماز جماعت شرکت کنند و بعضی از بچه ها در حیاط یا زیر میز کلاس‌ها قایم میشدند تا خودشان را از چشم انتظامات مدرسه و یا معلمان و کادر مدرسه مخفی کنند و بدین ترتیب در نماز جماعت شرکت نکنند و یا میگفتند ما در منزل نمازمان را خوانده ایم و یا دیر به مدرسه می آمدند و بیشتر مواقع هم میگفتند ما چادر نمازمان را نیاوردیم و همچنین برخورد برخی از نماز گزاران در نماز خانه با همدیگر مناسب نبود.

شاخص های کمی وضعیت موجود

جدول میزان علاقه‌مندان و شرکت‌کنندگان در نماز جماعت در 4 ماه اول سالتحصیلی از30 نفر دانش‌آموز (جدول شماره1)

با مشاهده وضعیت کیفی و کمی شواهد موجود و همچنین با توجه به تجربیاتی که کسب کرده بودم و اطلاعاتی که در سه سال اخیر در این مدرسه بدست آورده بودم  متوجه شدم که این اقداماتی که تا حالا خودم وسایر همکاران در مورد جذب دانش آموزان به نماز جماعت انجام داده‌ایم کافی نیست و باید دلایل این مشکل و عدم علاقه ی دانش آموزان به نماز و نماز جماعت را باکمک خود دانش آموزان و اولیا وهمکاران محترم پیدا کنم و تا حد توان این مشکل را حل کنم چرا که به نظر می‌رسد خود معلم هر کلاس از مدیر و معاون و مربی پرورشی به دانش آموزان نزدیکتر است و بهتر می تواند با دانش آموزان ارتباط برقرار کند و مشکلات را شناسایی و حل نماید.

جمع آوری اطلاعات برای ارائه ی راه حل ها

1-       مصاحبه:

ابتدا درمورد اهمیت نماز و نماز جماعت و همچنین در مورد اینکه چرا بعضی ها دوست ندارند در نماز جماعت شرکت کنند؟ و اینکه آیا دوست دارند نماز شان را فرادی بخوانند یا به جماعت؟ به نظر شان چه کار هایی باید انجام شود تا همه در نماز جماعت شرکت کنند؟ میزان همکاری پدر و مادرشان با آن ها جهت شرکت در نماز جماعت چگونه میباشد؟ آیا پدر و مادر آن ها و خودشان در نماز جماعت مسجد محل و نماز شرکت میکنند یا نه ؟ سوالاتی از این قبیل از دانش آموزان پرسیده شد و دانش آموزان پاسخ های گوناگونی ارائه دادند که این پاسخ ها را به طور خلاصه یاد داشت کردم. وبا اساتید و مشاورین و همکاران محترم مصاحبه کرده و اطلاعاتی در این زمینه به دست آوردم.

2-       برگزاری جلسه همکاران

 جلسه ای با همکاران هم پایه برگزار کردیم و در مورد عدم علاقه ی بعضی از دانش آموزان به نماز جماعت با همکاران بحث و گفتگو کردیم آنها نیز متوجه این موضوع شده بودند و عقیده داشتند که مربی پرورشی بدون همکاری معلمان هر کلاس به تنهایی نمی تواند در این امر مهم موفق شود و در پایان نتیجه گرفتیم که برای موفق شدن در این کار باید جلسه ای با اولیا ی دانش آموزان داشته باشیم و آگاهی های لازم را  در مورد چگونگی همکاری آنها با دانش آموزان و اهمیت نماز جماعت به آنها بدهیم.

3-       پرسش نامه

 با توجه به پاسخ هایی که دانش آموزان در پاسخ به سوالات مصاحبه داده بودند لازم دانستم که پرسش نامه ای تهیّه  کنم و اطلاعاتی را در این زمینه از اولیا بدست آوردم.

4-       مطالعه

 مطالعه ی کتابها، مجلات و تحقیقاتی که در این زمینه کار شده بود،که عنوان بعضی از آنها در منابع و مأخذ ذکر شده است نیز، راه حل هایی یافت شد.

5-       مشاهده

 یکسری از اطلاعات را با مشاهده مکرری که در مورد طرز برخورد نماز گزاران با همدیگر، طرز برخورد همکاران با نماز گزاران، وضعیت فیزیکی نماز خانه و....داشتم به دست آوردم و از این طریق صحت نظر های ایشان در رابطه با پاسخ سوالات تأیید گردید.

11-    عدم تشویق‌های مناسب پس از بررسی اطلاعاتی که از طریق مصاحبه و پرسش نامه و مطالعه  و مشاهده و نظریه های همکاران سایر مدارس و معاونان و مدیریت دبستان و مشاوران امر به دست امد اطلاعات حاصل از این فرایند مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و مواردی که باید در این زمینه تغییر و اصلاح یابد معین شد، خلاصه ی یافته های تجزیه وتحلیل به شرح زیر میباشد:

خلاصه یافته‌های اولیه

1-        غافل بودن از پاداش‌های نماز جماعت

2-        برخورد سرد و بد برخی از همکاران

3-        برخورد بد بعضی از انتظامات و مسئولین نماز

4-        عدام همکاری اولیا جهت زود فرستان فرزندانشان به مدرسه

5-        نامناسب بودن هوای نمازخانه

6-        بدرفتاری برخی از نمازگزاران در نمازخانه

7-        بوی بد جوراب‌های دانش‌آموزان

8-        تن پرور و تنبل بودن بعضی از دانش‌آموزان

9-        عدم انگیزه‌ی کافی جهت شرکت در نماز جماعت

10-    طول کشیدن نماز جماعت

11- جهت شرکت در نماز جماعت

12-    عدم شرکت منظم همکاران در نماز جماعت

13-    فراموش کردن آوردن چادر نماز

14-    دادن مسئولیت فقط به تعداد خاصی از دانش‌آموزان

15-    تشویق و اهداء جوایز به تعدادی از دانش‌آموزان و غافل شدن از بقیه‌ی آنها

16-    عدم آگاهی کافی اولیاء و دانش‌آموزان در مورد اهمیت نماز و نماز جماعت

17-    نداشتن کمد مخصوص برای گذاشتن چادر نمازها و سجاده ها در آن که دانش‌آموزان مجبور نشدند هر روز آنها را با خود ببرند و بیاورند.

18-    جذاب نبودن صحبت‌ها و فعالیت‌های امام جماعت

19-    ناهماهنگی بین تربیت دینی توسط معلمان و اولیاء

20-    عدم توجه به اصل تدریجی بدون تربیت

21-    عدم توجه کافی به اصل آسان‌گیری و تکرار و مداومت در تربیت دینی

پیشینه و یافته های دیگران

در دهه ی 1960 رونالد گلدمن پژوهش های زیادی در زمینه رشد و تحول دینی کودکا ن انجام داد او با الهام از دیدگاه ژان پیاژه مراحل زیر را در تحول فکر مذهبی مطرح کرد

- دوره ی تفکر مذهبی شهودی تا 7-8 سالگی

- دوره ی تفکر مذهبی عینی از 7-8 سالگی تا 14 سالگی

- دوره ی تفکر انتزاعی از 13-14 سالگی به بعد

بر اساس دید گاه برخی روانشناسان تحول رفتار دینی مشتمل بر مراحل زیر است:

1-        مرحله ی رفتاری و تقلیدی( قبل از 6-5 سالگی یا قبل از دبستان )

2-        مرحله حسی-عاطفی (6تا11 سالگی)،مرحله ی گرایش عاطفی نسبت به نماز است.در این مرحله خضوع و خشوع والدین و معلمان هنگام بر پاداشتن نماز،به وسیله کودک درونی میشود و میفهمد که خدا همه جا هست.

3-        مرحله ی عقلانی و برهانی( دوران نوجوانی و تفکر انتزاعی،حدود 11 تا 16 سالگی )

4-        مرحله ی عرفانی و شهودی ( دوران  جوانی و بزرگسالی ، ار 16-25 سالگی)

برخی متخصصان علوم تربیتی، بر مبنای نقش مربی، مراحل تربیت دینی را به شرح زیر توصیف میکنند:

1-        مرحله ی انس دینی که شامل سال های اولیه ی زندگی است

2-        مرحله ی عادت دینی: در دوران دبستان، عادات متعدد در کودکان شکل میگیرد، مثل عادت به نماز خواندن و مسجد رفتن.

3-        مرحله ی معرفت دینی

4-        مرحله ی شاکله ی دینی

5-        مرحله ی خود جوشی دینی

     در مورد اهمیت توجه به امر تربیت در کودکی آمده

هـرکـه در خـردیـش ادب نکنـد              در بـزرگی ادب از او برخـاست

چوب‌تر را چنان که خـواهی پیچ              نشود خشک جـز به آتش راست

مغز کودک مانند یک دوربین از تمام چیز هایی که در مقابلش قرار میگیرد، تصویر برداری میکند و از روی آن الگو برداری مینماید لذا باید مراقب بود که در تربیتش تمام نکات لازم رعایت گردد تا خسارت جبران نا پذیر گریبان ما را نگیرد.

روایات و احادیث زیادی در مورد مراحل مختلف تربیت کودکان و مخصوصا تربیت دینی کودکان آمده است که من به چند مورد از آنها اشاره میکنم

امام علی (ع) در این باره میفرمایند: طفل را در هفت سال اول دوران زندگی تربیت بدنش باید کرد وهفت سال دوم آداب به او آموخت و هفت سال سوم خدمتش باید کرد تا 23 سال قدش بلند میشود و تا سی و پنج سال عقلش زیاد میشود و دیگر بعد از آن تجربه او را حاصل میشود ونیز فرموده تربیت کننده هر طور باشد، تربیت شده همانطور میشود(زهادت، تعلیم و تربیت در نهج البلاغه، ص159)

و در مورد اینکه چه کسی میتواند مرتبی باشد دو مطلب فرموده: مطلب اول اینکه مربی و معلم باید قبلا خودش دانش آموخته و تربیت شده باشدآنگاه مربی و معلم دیگران باشد. سخن گفتن و خطابه و وعظ بدون آگاهی به جز انحراف و اضلال و گمراهی نتیجه ای ندارد.

مطلب دوم اینکه واعظ و مربی باید با عمل خود دیگران را تربیت و هدایت نماید. گفتار بدون عمل نه تنها موجب هدایت نمیشود بلکه گاهی ممکن است موجب سلب اعتماد وگمراهی شخص شود.

و همچنین در مورد تربیت دینی فرمودند: کودکان را درسن هفت سالگی به نماز تمرین دهید تا عادت کنند و اگر در سن نه سالگی نماز را ترک کردند، آن ها را تنبیه کنید و در سن ده سالگی بستر خواب بچه هایتان را جدا کنید. ( نهج البلاغه ص 264 )

طبق مطالعات گوناگونی که داشتم به این نتیجه رسیدم که برای تربیت دینی و آموزش نماز و علاقه مند کردن دانش آموزان به نماز و نماز جماعت شرایط و رویکرد های مختلفی وجود دارد که برخی از آنها به طور خلاصه به شرح ذیل میباشند:

1-        آمادگی و توانستن: که شامل آمادگی جسمی، آمادگی بیانی و لفظی، آمادگی عاطفی، آمادگی روانی و آمادگی محیطی میباشد.

2-        رغبت و خواستن و شناخت: یعنی اینکه در واداشتن کودک به نماز، اصل مهم این است که شرایط را به گونه ای فراهم آوریم که کودک آن را بخواهد و به آن راغب باشد و جدا  دوست بدارد به همراه والدین یا معلمان و همکلاسان برنامه ی نماز را انجام دهد. (قائمی، 1375)

3-        آسان گیری: بهترین شیوه برای تربیت، ملایمت و مداراست، زیرا راه ورسم های خشن در تربیت، قلب را از بصیرت دور میکند و عواطف انسانی را ازبین میبرد. همچنین نماز را برای او امری سنگین و کسل کننده نسازیم. مستحب است به خاطر چند کودکی که با شما به نماز ایستاده اند آن را سریع بخوانید، هر کارتر بیتی باید بر اعتدال بنا گردد و بر افراط و تفریط کشیده نشود. (چینجانی، 1380)

4-        تکرار و مداومت: بسیاری از افکار و اعمال در سایه ی تمرین و عمل مکرر در انسان تثبیت میشوند.کودک را باید به ظاهر عمل و تکرار در این ظاهر انس دهیم تا باطن او شکل گیرد، تکرار، عامل ایجاد عادت میشود که دست برداشتن از آن حتی در عبادتی چون نماز مایه ی نگرانی کودک میشود. ( قائمی 1375 )

5-        رعایت ضوابط: در ضمن آموزش عملی نماز، آموزش ضوابط هم مورد نظر است به این معنی که به تدریج به کودک می آموزیم که چه چیزهایی نماز را باطل میکند. برای آموزش این موارد از شعر و نمایش و روش های غیر مستقیم بیشتر استفاده میکنیم. ( قائمی، 1375 )

6-        تدریجی بودن تربیت: تربیت کردن و تربیت پذیری امری تدریجی است و با رعایت توانایی و قدرت افراد ممکن میشود. توجه به تفاوت های فردی از مهم ترین اصول تربیت است. زیرا انسان ها از ظرفیت های متفاوتی برخوردارند. نباید انتظار داشته باشیم که کودک یک شبه اهل عبادت و نماز شود. برنامه ی واداشتن و عادت دادن او به نماز باید بر اصل تدریج مبتنی باشد. کودک نباید یک باره بار سنگینی از وظایف دینی را بر دوش خود احساس کند. ( چینجانی 1380 )

7-        تشویق و تأیید: تشویق بر ویژگی های مثبت افراد در هر سنی که باشند آن ها را به بهتر بودن تشویق میکند. بنا براین باید نماز را برای کودک با تشویق همراه سازیم و در فرصت های مناسب او را به عنوان کودکی نماز خوان معرفی نماییم. وبا جملات زیبا او را تشویق کنیم و بیشتر از روش های غیر مستقیم استفاده کنیم. (خزائی، 1380)

8-        رویکرد الگویی: الگو نمونه ای است که آدمی آگاهانه یا نا خود آگاهانه از او تقلید میکند ارائه‌ی الگو و اسوه، موثرترین و موفق‌ترین روش تربیتی است کودک در زندگی نیاز به الگو دارد. زیرا داشتن الگو باعث آموزش سریع مسائل و انتقال مفاهیم میشود. کوکان از طریق مشاهده ی نماز خواندن اسوه های خود (پدر و مادر، معلمان؛ روحانیون و ....) بهتر و راحت تر رفتار آنان را یاد میگیرند به عنوان مثال دانش آموزی با مشاهده‌ی این که معلّمش نماز میخواند ممکن است این رفتار معلم برای او با ارزش قلمداد شود. حال اگر خود به نماز خواندن مبادرت ورزد و در موقعیت های مختلف به این عمل ادامه دهد ارزش نماز خواندن در او درونی میشود. او این ارزش را همراه خود به اجتماعات دیگر میبرد بر ارزش های مثبت جامعه می افزاید و باعث رشد اخلاقی جامعه میگردد.( نوابی نژاد، 1371)

9-        رویکرد تکریم شخصیت: در تربیت دینی، شناساندن خوبی ها و نکوهش زشتی ها و بالا بردن درک تربیت دینی، اگر همراه با تکریم شخصیت مخاطبان صورت پذیرد منجر به تقویت ارزش ها ی معنوی و سست کردن ارزش های نا هنجار میگردد.

10- هماهنگ بودن اولیا و معلمان در تربیت دینی.

در روایات اسلامی آمده است هر گاه معلم به کودکی بگوید که بگو بسم الله الرحمن الرحیم و کودک بگوید خداوند یک فرمان رهایی از دوزخ برای کودک و یکی برای والدین او و یکی برای معلم وی مینویسد.

 لازم به ذکر است یاد آوری کنم در مورد موضوع نماز مجلات و کتب تخصصی ، روزنامه های گوناگونی مطالعه کردم و از سخنرانی های آقای قرائتی و اینترنت مطالب بیشتری یاد گرفتم که به علت کثرت مطا لب همه این مطالب را نمیتوانم در این جا بیاورم.

راه حل های پیشنهادی

- برگزاری جلسه با اولیای دانش آموزان برای بار دوم

- استفاده از اولیایی که طراحی خوبی دارند

- استفاده از طرح شیطان و همدم فرشته ها

- تهیه کارت های همدم فرشته ها به تعداد دانش آموزان

- استفاده از کارت های تقدیرات و تشکر از همکارانی که در نماز جماعت شرکت میکنند

- شرکت منظم خود در نماز جماعت

- همراهی دانش آموزان در نماز جماعت

- تشویق دانش آموزان با جملات زیبا

- تشویق دانش آموزان با جایزه و کارت و نمره

- استفاده از دانش آموزان به عنوان خادمان نماز

- برگزاری نمایشگاه نماز

- استفاده از صندلی نماز

- برگزاری مسابقه نقاشی در مورد نماز

- تشویق دانش آموزان جهت شرکت در نماز جماعت و نماز جمعه و تهیه گزارش از آن

- دریافت گزارش کتبی از اولیا در مورد نحوه نماز خواندن و اخلاق و رفتار دانش آموزان

- استفاده از روش های غیر مستقیم و جذا ب در آموزش نماز و مفاهیم مربوط به آن از طریق شعر و ایفای نقش، قصه، مصاحبه.

- آموزش اهمیت نماز و نماز جماعت با زبان ساده و در حد فهم دانش آموزان با ارائه ی روایات و احادیث و داستانها و مثال های عینی و خاطره گویی.

- جمع آوری احادیث در مورد نماز و اهمیت نماز جماعت و تحقیق در مورد آن توسط دانش آموزان

- به تصویر کشیدن احساس دانش آموزان در هنگام خواندن نماز جماعت توسط خودشان

- توجه به عنصر زیبا شناسی و زیبا دوستی، القای پیام های تربیتی در قالب های زیبای شعر، داستان، نمایش، نقاشی

- تهیه کمد برای نگهداری چادر نماز های بچّه‌ها در مدرسه

- انتخاب سرگروه های نماز جهت همکاری در بعضی از کارها

- استفاده از نظریه های دانش آموزان و اولیا وهمکارن

- اختصاص بخشی از تکالیف خارج از کلاس و تکالیف پیک نوروزی به نماز و نماز جماعت

- برگزاری مسابقه‌ی دعای بعد از نماز

- برگزاری مسابقه نماز بین اولیا ی دانش آموزان

 - پذیرایی با شکلات از دانش‌آموزان

- برخورد محبت آمیز با دانش آموزان و اهمیت دادن به نظرات آنها و پرهیز از زور و اجبار

- نصب کولر گازی در نماز خانه

- جذاب کردن محیط نماز خانه

راه حل های انتخابی و قابل اجرا

·       برگزاری جلسه با اولیا جهت توجیه وبالا بردن اطلاعات وآگاهی های لازم در مورد اهمیت موضوع

·       دادن تحقیق به دانش آموزان جهت بالا بردن آگاهی های دانش آموزان از آثار و پاداش های نماز جماعت

·       توجه به رویکرد الگویی و استفاده از تشویق های کلامی

·       استفاده از روش‌های غیر مستقیم و جذاب جهت رفع اشکال های دانش‌آموزان در زمینه ی نماز و اصلاح رفتار های نادرست آنها

·       استفاده از طرح مسابقه بین همدم فرشته ها و شیطان

·       استفاده از صندلی نماز

·       استفاده از برگه‌هایی تحت عنوان تقدیر و تشکر از همکاران شرکت کننده در نماز جماعت توسط دانش آموزان

·       برگزاری نمایشگاه نماز

اجرای راه حل های انتخابی و دلایل انتخاب این روش ها:

1- برگزاری جلسه با اولیای دانش آموزان جهت توجیه و دادن اطلاعات و آگاهی های لازم در مورد اهمیت موضوع

بعد از بررسی پرسشنامه ها متوجه شدم که برخی از دلایل عدم علاقه و شرکت دانش آموزان در نماز و نماز جماعت مربوط به اولیا میشود حال برای اینکه دو محیط خانه ومدرسه هم جهت حرکت کنند و هر یک اثر آموزشی و تربیتی یکدیگر را خنثی نکنند باید با اولیا ارتباط مستمر داشته باشم تا در پرتو آن، سیاست ها و برنامه های آموزشی و تربیتی را هم سو وهم جهت نمایم چرا که اگر رفتار یکسان، مناسب و هماهنگ بین اولیا و معلمان در امر تعلیم و تربیت دانش آموزان وجود نداشته باشد کودکان دچار سر در گمی میشوند و حالت های عاطفی و روانی خاصی به سراغ آن ها می آید و ممکن است به افسردگی منجر شود که بدون شک برای خانواده و جامعه مشکلات زیادی را به وجود می آورد به خاطر همین جلسه ای با اولیای دانش آموزان برگزار کردم و هدفم را از برگزاری این جلسه برای اولیا توضیح دادم باتوجه به این که دو ماه زحمت زیادی کشیده بودم و به تک تک دانش آموزان خواندن نماز را آموزش داده بودم وقتی دلیل عدم همکاری آن هارا از زود آمدن بچه هایشان به مدرسه و شرکت در نماز جماعت جویا شدم تعدادی از اولیا اظهار میداشتند که چون بچه‌های ما هنوز یک ماه یا دو ماه یا بیشتر مانده که به سن تکلیف برسند به خاطر همین ضروری نمیدانیم که نماز هایشان را مرتب بخوانند یا در نماز جماعت شرکت کنند. با توجه به مطالعات و اطلاعاتی که در زمینه تربیت دینی دانش آموزان داشتم وقتی مراحل تربیت دینی از جمله آموزش نماز را از دید گاه ائمه و روانشناسان و متخصصین و همچنین اثرات مثبت تربیت درست دینی و اثرات منفی عدم تربیت دینی دانش آموزان را در این سن برای اولیا توضیح دادم و در مورد اهمیت نماز جماعت و اینکه بسیاری از مشکلات اخلاقی و رفتاری دانش آموزان را با تربیت صحیح دینی و جذب آن ها به نماز جماعت میتوان حل کرد را به اولیا توضیح دادم همه ی ا ولیا قانع شدند و به اشتباه خودشان پی بردند و تشکر کردند وقرار شد که در این زمینه خودشان نیز مشوق خوبی برای بچه هایشان باشند و نکات مثبت بچه هایشان را از قبیل رعایت حجاب، خواندن نماز مخصوصا شرکت در نماز جماعت مسجد یا نماز جمعه و احترام به بزرگتر ها و.......هر ماه به صورت کتبی یا شفاهی به من اطلاع دهند و دانش آموزان مورد تشویق قرار گیرند و همچنین سعی کنند به بچه هایشان کمک کنند تا زودتر در مدرسه حاضر شوند و در نماز جماعت شرکت کنند.

از اولیا خواستم که اگر راهکار یا پیشنهادی در زمینه تشویق بچه ها به نماز و نماز جماعت دارند حتما با ما در میان بگذارند و در این جلسه دو نفر از اولیایی که در طراحی استعداد داشتند اعلام همکاری کردند که در این زمینه با ما همکاری کنند و همچنین با توجه به اینکه قبلا چادر نماز برای همه ی بچه ها تهیه شده بود قرار شد به بچه هایشان گوشزد کنند که حتما چادر نماز و سجاده های خود را با خود به مدرسه بیاورند.

2-دادن تحقیق به دانش آموزان جهت بالا بردن آگاهی های دانش آموزان از آثار و پاداش های نماز جماعت:

یکی دیگر از دلایلی که دانش آموزان مطرح کرده بودند عدم آگاهی از پاداش های نماز جماعت و اهمیت خواندن نماز بود واینکه قبول هر چیزی مشروط بر شناخت کامل از آن چیز میباشد و اگر برای شناخت وآگاهی در هر موضوعی خود دانش آموزان دخالت کنند یادگیری و آگاهی بهتر صورت میگیرد به همین دلیل قرار شد هر کدام از دانش آموزان در مورد اهمیت نماز و مخصوصا نماز جماعت تحقیق کنند که این کار انجام شد و هر روز تعدادی از دانش آموزان تحقیقات خودشان را در کلاس ارائه می دادند و در این مورد با دانش آموزان بحث وگفتگو میکردیم و دانش آموزان مورد تشویق قرار میگرفتند به فعالیت های آنان کارت امتیاز داده میشد و در پوشه ی نماز بایگانی می شد. قرار شد که بعد از عید از فعالیت هایی که دانش آموزان در مورد نماز انجام می دهند نمایشگاهی برگزار کنیم. با این فعالیت با توجه به این که آگاهی و اطلاعات دانش آموزان در مورد اهمیت نماز و نماز جماعت بالا رفته بود تا حدودی توانستم انگیزه و رغبت دانش آموزان را بالا ببرم.

3- توجه خاص به رویکرد الگویی و استفاده از تشویق های کلامی:

رویکرد دیگری که در این مورد مطرح است رویکرد الگویی اطرافیان مخصوصا پدر و مادر و معلمان در تربیت دینی می باشد کودک یک مقلد کامل است بنابر این رفتار بزرگتر ها به ویژه معلمان برای او حجت و الگوی مناسب میباشد. او سخن معلم را در دنیای ذهن خود وحی منزل می داند و حتی از سخن والدین برتر میشمارد. معلم با اعمال و رفتار مناسب خود سرمشق خوبی برای وی خواهد بود به خاطر همین خودم تصمیم گرفتم هر طور شده با سرویس فرزندم هماهنگی کنم که هفته های بعد از ظهری کمی زود تر بیاید تا من بتوانم منظم در نماز جماعت شرکت کنم که در این مورد مشکلات زیادی داشتم که با کمک خداوند تحمل کردم و توانستم به طور منظم در نماز جماعت شرکت کنم.

بعد از نماز جماعت در نماز خانه می ماندم و صبر میکردم همه ی بچه ها از نماز خانه خارج شوند وبعد خودم میرفتم و همچنین بعد از نماز با بچه ها دست می دادم و نمازت قبول میگفتم و سعی میکردم با گفتن جملات زیبا کار زیبای آنها را تشویق و تأیید کنم و محیط نماز خانه را برای آنها جذاب جلوه دهم و از گفته های این چنین استفاده میکردم، آفرین بر دختر گلم که با نماز خواندنت بهشتی میشوی، آفرین بر دخترم که با نماز خواندن میخواهد مثل فاطمه زهرا (س)  باشد، از وقتی که نماز خوان شده ای تو را بیشتر دوست دارم، وقتی وضو میگیری و نماز میخوانی صورتت پر نور میشود، ویا دستم را بر سر بچه ها میکشیدم، خوش به حالت که امروز فرشته ها تو را همراهی میکنند، عزیزم ثواب نمازت را با ماشین حساب هم نمیتوان حساب کرد، خوش به این سعادتت و ........................

به طور کلی زبان خوش، برخورد خوش، در برگرفتن کودک، سرشار کردن او از نشاط وشادابی و دست کشیدن بر سر او مخصوصا به هنگام بیدار کردنش برای نماز صبح و جذب بچه ها به نماز فوق العاده موثر است.

4- استفاده از روش های غیر مستقیم و جذاب جهت رفع اشکال های دانش آموزان در زمینه نماز واصلاح رفتار های نا درست آنها:

یکی دیگر از مشکلاتی که دانش آموزان مطرح کرده بودند برخورد نا مناسب برخی از نمازگزاران بیان شده بود. به همین علت چند روز بچه ها را در نماز جماعت زیر نظر گرفتم و دیدم اغلب برخورد های نا مناسب آنها به خاطر جا گرفتن و یا هماهنگ نبودن بعضی از بچه ها با امام جماعت بود که باعث اعتراض دوستان آنها میشود و با هم درگیر میشوند به همین علت تلاش کردم از روش های غیر مستقیم و جذاب مثل نمایش و خاطره گویی این اشکالات بچه ها را برطرف کنم و آن هارا به طور غیر مستقیم متوجه اشتباهاتشان کنم. در واقع بعضی از احکام نماز و نماز جماعت را به آن ها آموزش دهم.

به عنوان مثال: با کمک دانش آموزان نمایشی را به این صورت ترتیب دادم چند نفر از دانش آموزان آماده برای خواندن نماز جماعت شدند که من به یکی از آنها گفتم شما باید بلند شوید و در جای دیگری بنشینید چون بچه هستید. من معلم شما هستم. شما باید جای خودتان را به من بدهید تا من اینجا نماز بخوانم. دانش آموزان با این که زودتر از من آمده بود و دوست داشت در همانجا کنار دوستش بنشیند اما به خاطر ترس از معلم و در صورتی که از ته دل راضی نبود جایش را به معلم خود داد. وقتی نماز جماعت تمام شد یکی از بچه ها گفت خانم ببخشید که این حرف را می زنم من بابایم گفته اگر کسی با زور موقع نماز خواندن جای کسی را بگیرد و آن شخص راضی نباشد هر چند از آن شخص بزرگتر باشد نماز آن قبول نیست. آیا این حرف پدرم درست است؟ معلم به فکر فرو رفت و متوجه اشتباهش شد و از آن دانش آموز که جایش را گرفته بود معذرت خواهی کرد و دوباره نمازش را به فرادا خواند. وقتی نماز تمام شد چون خودم هم در این نمایش ایفای نقش کردم بچه ها خیلی خوششان آمده بود و بعد از بچه ها خواستم که نظرشان را در مورد نمایش بیان کنند که چند مورد از نظرات آنها به این صورت بود:

1-        موقع نماز خواندن باید جای خودمان بنشینیم و نباید با زور جای کسی را بگیریم چون نمازمان قبول نمیشود.

2-        هر چند به کسی که نشسته در جایش نماز میخواند حتّی از خودمان کوچکتر هم که باشد ما حق نداریم به او زور بگوییم.

3-        همه چیز را بزرگتر ها نمیدانند بلکه بعضی از مسائل را بزرگتر ها از کوچکتر ها یاد میگیرند.

4-        کسی که نماز میخواند و به سن تکلیف رسیده باید مواظب اخلاق و رفتارش نیز باشد و وقتی حرف درستی از کوچکتر یا بزرگتر میشنود گوش کند.

5-        اگر کسی کار اشتباهی انجام داد باید با مهربانی و زبان خوش او را کمک کنیم تا متوجه اشتباهش شود و ............

و همچنین به تعدادی از بچه ها می گفتم که یکی به عنوان امام جماعت و تعدادی نماز گزار پشت سر او نماز بخوانند و با هماهنگی قبلی به آنها گفتم که مثلا یکی از آنها زودتر از امام جماعت به رکوع برود و بچه ها نگاه کنند و اشکالات نمازگزاران را بعد از نماز بیان کنند که به این طریق به صورت غیر مستقیم و از طریق نمایش و خاطره گویی اشکالاتی که دانش آموزان در مورد احکام نماز داشتند رفع میشد و سعی میکردم در این نمایش ها طرز برخورد با اشتباهات دوستانشان را نیز به آن ها بفهمانم. مثلا یکی از دانش آموزان بعد از نماز جماعت اشتباه دوستش را با صدای بلند و داد و فریاد به او میگفت و باعث ناراحتی دوستش میشد و یکی دیگر با آرامی و ملایمت و مهربانی به دوستش تذکر می داد و از همدیگر تشکر می کردند و در پایان نمایش افراد مورد تشویق قرار میگرفتند و امتیازی به آنها داده میشد و در واقع قسمتی از نمره های کتاب هدیه های آسمان را از این طریق کسب میکردند در واقع با این کار ضمن رعایت اصل ضوابط و اصل تدریجی بودن تربیت دینی نیز توجه داشتم.

5- استفاده از طرح مسابقه بین همدم فرشته ها و شیطان و کارت همدم فرشته ها:

با توجه به این که فعالیت های بالا را انجام میدادم اما مشاهده میکردم که تعدادی از بچه ها هنوز آن انگیزه کافی را برای شرکت در نماز جماعت ندارند یا به طور منظم شرکت نمیکنند و یا با زور دوستانشان در نماز شرکت میکنند که این باعث میشد که من احساس کنم باید راه هایی انتخاب کنم در عین حال که باعث تشویق آنها میشود باعث افزایش رغبت و انگیزه آنها نیز بشود با توجه به این که دانش آموزان تازه جو و نوگرا  وتنوع طلب می باشند از این رو ترغیب به نماز باید با زبانی نو مطابق ذوق و علاقه ی آنان باشد. برای این کار دو تا از مادر ها کمک خواستم یکی از آن ها تصویر زیبایی از بهشت که شامل چند فرشته و درختان میوه و چمن و نهر و گلهای زیبا بود و دو تا از فرشته ها که نوشته ای تحت عنوان همدم فرشته ها را در دست داشتند طراحی کردند و  نفر بعدی تصویری از شیطان را کشید به خاطر این فعالیتشان به دختر های این دو مادر کارت امتیاز داده شد و تقدیر و تشکر کردم و همچنین کارت هایی تحت عنوان همدم فرشته ها به تعداد دانش آموزانم تهیه کردم.

دو تصویر را در مقابل دانش آموزان به دیوار نصب کردم از دانش آموزانم خواستم که نظرشان را در مورد هر دو تصویر بیان کنند. در مورد تصویر همدم فرشته ها بچه ها مطالب زیادی گفتند که من به نمونه ای از آن ها اشاره میکنم. مثل: در این تصویر دو فرشته وجود دارد که خیلی خوشحال هستند و با خود کارتی را حمل میکنند که نوشته شده همدم فرشته ها و همچنین درختان و گل های زیبایی وجود دارد که زیر آن نهری جاری است پرندگان و پروانه ها پرواز میکنند اینجا یک منظره خیلی زیبایی است که از دیدن آن لذت میبریم. انگار قسمتی از بهشت است. کاش الان  به جای این فرشته ما در آنجا بودیم و پرواز میکردیم. وقتی صحبت های بچه ها تمام شد در مورد تصویر دوم از آنها سوال کردم که جواب دادند این تصویر خیلی زشت و وحشتناک است و قیافه ی خیلی زشتی دارد و مثل شیطان است ما در فیلم ها دیدیم که شیطان آدم ها را گول میزند وقتی انسان ها کار های خوب انجام میدهند ناراحت میشود اما وقتی کار های بد انجام میدهند خوشحال میشود و با آنها دوست میشود. ما نباید گول شیطان را بخوریم.

خوب بچه های عزیز حالا که نظرات خود را بیان کردید دوست دارید که دوست فرشته ها شوید و به حرف های آنها گوش کنید یا دوست شیطان. همه بچه ها پاسخ دادند دوست فرشته ها گفتم اگر میخواهید دوست فرشته ها شوید به نظرتان چه کار هایی باید انجام دهید تا بهشتی شوید و با فرشته ها دوست شوید؟

خانم باید دختر خوبی باشیم، حجابمان را رعایت کنیم، به بزرگتر ها احترام بگذاریم، نماز هایمان را به موقع بخوانیم در نماز جماعت شرکت کنیم. آفرین بچه ها میدانید که شیطان از چنین کار هایی بدش می آید مخصوصا وقتی شما  در نماز جماعت شرکت می کنید خیلی عصبانی می شود. حالا دوست دارید که با کمک هم با شرکت در نماز جماعت مشت محکمی به شیطان بزنیم و آن را عصبانی و نابود کنیم و بر شیطان پیروز شویم و در این مسابقه ما برنده و شیطان بازنده باشد؟

برای این کار مسابقه ای برگزار میکنیم من کارتهایی را به هرکدام از شما ها میدهم که روی آن نوشته شده { همدم فرشته، من گول شیطان را نمیخورم} امروز میبرید منزل به مادرهایتان نشان میدهید اما از فردا باید دست سر گروه های نماز باشد از فردا هر کسی که در نماز جماعت شرکت کند کارتش را از سرگروهش میگیرد و تا آخر آن روز از گردنش آویزان میکند و هر کسی هر روزی که نتواند در نماز جماعت شرکت کند کارتش در دست سرگروهش میماند و آویزان نمیکند و سر گروه ها در دفتر خود برای دانش آموزان علامت های مثبت و منفی میزند و در آخر هفته یعنی پنج شنبه این علامتها را میشماریم ببینیم کدام گروه ها توانستند علامت های مثبت بیشتری داشته باشند و بیشتر بر شیطان برنده شدند و باعث عصبانی شدن شیطان شدند و گول شیطان را نخورده اند و خودشان را به فرشته ها نزدیک کردند و دوست آنها شدند و خدا نیز از آن ها راضی است.

از روزی که این طرح را اجرا کردم همه ی دانش آموزان در نماز جماعت شرکت میکردند و ذوق وشوق خاصی داشتند وقتی از نماز برمیگشتیم به خاطر پیروزی بچه ها در مقابل شیطان به آنها تبریک میگفتم و برای سلامتی خودشان صلوات میفرستادیم و بلند میگفتیم شیطان ما گول تو را نمیخوریم و با مشت به دهانت می زنیم دیدی که امروز نیز بر تو پیروز شدیم تو همیشه بازنده ای ای شیطان لعنتی. فرشته ها همیشه همراه ما هستند واز ما مراقبت میکنند ما حرف آن ها ر ا گوش میکنیم و آنها را خوشحال میکنیم. و هر روز جمله های مختلفی بیان میکردیم.

من روز اول که منظره ی همدم فرشته ها و شیطان را به بچه ها نشان دادم منظره ی همدم فرشته ها را به دیوار نصب کردم ولی تصویر شیطان را در کمد کلاس قرار دادم چون احساس کردم بعضی از بچه ها ممکن است از تصویر خوششان نیاید یا بترسند اما بعد ار مدتی بچه ها گفتند چرا تصویر شیطان را به دیوار نصب نمیکنید؟ گفتم چون احساس کردم بعضی از شما ها از آن بترسید. بچه ها گفتند خانم ما حالا که نماز میخوانیم فرشته ها همیشه با ما هستند و خد ا مواظب ما هست. ما دیگر از شیطان نمی ترسیم چون هر روز بر او پیروز میشویم. چون قوی تر از شیطان هستیم پس تصویر آن را به کلاس نصب کن.

6- استفاده از صندلی نماز

وقتی احساس شادی و نشاط دانش آموزان را مشاهده میکردم دوست داشتم این احساس خودشان را به همکلاسی های خود بیان کنند و همچنین اطلاعات بچه ها در مورد نماز جماعت و اهمیت آن بیشتر شود تصمیم گرفتم که طرحی تحت عنوان صندلی نماز اجرا کنم.

به دانش آموزان گفتم از فردا ما اینجا یک صندلی به نام صندلی نماز میگذاریم. هر روز یک نفر به تر تیب شماره ی آمار، مهمان ما است و روی این صندلی می نشیند و در مورد مطالب مختلفی در مورد نماز جماعت و خصوصیات یک دختر مسلمان و نمازگزار برای دوستانش صحبت میکند.

این مطالب می تواند در قالب شعر، داستان، خاطره، مقاله، احادیث و روایات، نقاشی، کاردستی و غیره باشداما یکی از فعالیت هایی که به همراه این کار ها انجام میدهید این است که به بچه ها بگویید از این که در نماز جماعت شرکت کردید چه احساسی دارید. این احساس خود را میتوانید با بیان چند جمله بگوئید یا اینکه احساس خودتان را نقاشی کنید و به بچه ها نشان دهید و در مورد آن توضیح دهید و همه ی فعالیت های شمار ا جمع میکنیم و بعد از دادن نمره و امتیاز بعد از عید از آن ها نمایشگاه میزنیم.

این فعالیت هم به خوبی انجام میگرفت و بچه ها از اینکه نوبت آنها برسد لحظه شماری میکردند و اگر روزی دانش آموزی در نماز جماعت بنا به دلایلی نمی توانست شرکت کند وقتی احساس خود را بیان میکرد میگفت امروز از اینکه این همه پاداش خدا را از دست دادم و نتوانستم بر شیطان پیروز شوم خیلی افسوس میخورم و تلاش میکنم بعد از این مواظب باشم که دوباره شیطان نتواند بر من پیروز شود چون من دوست دارم همدم فرشته ها شوم . واقعا دانش آموزان مطالب وفعالیت های جالبی  می آوردند و مطرح می کردند که حداقل برای خود من جالب بود وباعث تقویت اعتماد به نفس در بچه ها شده بود.

7- استفاده از برگه هایی تحت عنوان تقدیر و تشکر از همکارانی که در نماز جماعت شرکت میکنند توسط خود دانش آموزان:

برای اینکه به بچه ها بفهمانم که همیشه نباید بزرگتر ها کوچکتر ها را تشویق کنند و به کار های خوب دعوت کنند بلکه کو چکتر ها نیز میتوانند این کار را انجام دهند کار هایی را تحت عنوان تقدیر و تشکر از همکارانی که در نماز جماعت شرکت میکردند تهیه نمودم و در اختیار بچه ها قرار دادم که هر همکاری که در نماز جماعت شرکت میکردند از دانش آموزان کلاس در نماز خانه از این کارت ها دریافت میکرد و این کار هم مورد استقبال همکاران قرار گرفته بود.

8-       برگزاری نمایشگاه نماز:

آخرین فعالیتی که در این زمینه انجام دادم بر گزاری نمایشگاه های نماز از فعالیت های دانش آموز طی سال تحصیلی بود که بعد از عید انجام گرفت و مورد استقبال همکاران و دانش آموزان سایر کلاس ها قرار گرفت و بچه ها مورد تشویق قرار گرفتند و جوایزی دریافت کردند.

شواهد موفقیت در پژوهش(شواهد 2)

شواهد کیفی موجود در شواهد(2)

1-        بعد از انجام هر فعالیت شاهد تغییر و تحول در روحیه دانش آموزان بودم.

2-        دانش آموزان بدون گفتن ما و بدون استفاده از زور و ترساندن با علاقه ورغبت در نماز جماعت شرکت میکردند.

3-         ارزشیابی مدیر محترم از دانش آموزان به طور مستمر از لحاظ کمی و کیفی و احساس رضایت و خوشحالی ایشان از وضعیت پیش آمده.

4-        اولیای دانش آموزان به صورت شفاهی و کتبی اعلام میکردند که فرزندانشان نماز های روزانه خود را به طور مرتب میخوانند و از اخلاق و رفتار فرزندانشان راضی هستند و از این بابت احساس خوشحالی می کردند و تقدیر و تشکر میکردند.

5-        از روش هایی که به کار میبردم دانش آموزان و اولیا و همکاران استقبال میکردند.و خیلی برای آنها جالب و نو بود.

6-        آگاهی های دانش آموزان و اولیا در مورد اهمیت نماز و نماز جماعت افزایش یافته بود.

7-        دانش آموزان به خاطر جایزه و کارت و شکلات در نماز جماعت شرکت نمیکردند چرا که عملا مشاهده کردم با حذف همه ی این ها و جایگزین کردن روش های متنوع و جذاب باز در نماز جماعت شر کت میکردند.

8-        تعداد شرکت کنندگان کلاس در نماز جماعت به صد در صد رسیده بود.

9-        همکاران به علت موفقیت در کارم تقدیر و تشکر می کردند.

10-    ایمان دانش آموزان تقویت شده بود و در همه ی کار ها به خدا توکل میکردند و از خداوند متعال کمک میخواستند. به عنوان مثال هنگام امتحانات خواندن دو رکعت نماز نذر میگفتند و یا برای آرامش خود خواندن نماز و دعاهای مختلف را ترجیح میدادند.

11-    دانش آموزان در نماز خانه در جای خودشان مینشستند و به خاطر جا دعوا نمیکردند و با مهربانی با همدیگر برخورد می کردند.

 وقتی که یک معلم موضوعی را در حیطه تربیت دینی دانش آموزان جهت اقدام پژوهِی انتخاب میکند هنگام بررسی اعلام میکنند که این موضوع برای مربیان پرورشی می باشد و اولویت با آن هاست . در واقع با بیان این مطلب به طور غیر مستقیم به معلمان القا میکنند که به تربیت دینی دانش آموزان نپردازند و آن را بر عهده مربیان پرورشی بگذارند و این خسارت های جبران نا پذیری به آموزش و پرورش و جامعه وارد میکند چرا که معلمان فقط به مسائل آموزشی دانش آموزان می پردازند و از پرداختن به مسائل تربیت دینی دانش آموزان غافل میشوند.

اداره محترم آموزش و پرورش و اساتید محترم باید معلمان را تشویق کنند که علاوه بر انتخاب موضوعات آموزشی، به موضوعات گوناگون در حیطه تربیت دینی دانش آموزان نیز بیشتر بپردازند تا بدین ترتیب علاوه بر رفع مشکلات آموزشی مشکلات پرورشی و دینی دانش آموزان نیز رفع گردد و پرداختن به چنین موضوعاتی را وظیفه ی خود بدانند چرا که مربیان پرورشی به تنهایی قادر به انجام چنین مسئولیت سنگینی نخواهندبود.

2- آموزش و پرورش برای تجهیز نماز خانه های مدارس مثل نصب کولرگازی وتزیین نماز خانه ها امکانات بیشتری در اختیار مدیران محترم قرار دهند و از امام جماعت هایی استفاده کند که بتوانند با استفاده از روش های متنوع و جذاب علاوه بر بالا بردن آگاهی های دانش آموزان بتوانند آن ها را به نماز جماعت ترغیب کنند.

3- صدا وسیما نقش فراوانی در تربیت دینی کودکان دارد با توجه به این که بنا به تحقیقات و سفارشات ائمه به آغاز تربیت دینی و اهمیت آن در دوران دبستان و قبل از آن تاکید شده است متاسفانه کمتر شاهدیم که مثلا کارتون ها و فیلم هایی پخش شود که به مسئله نماز و نماز جماعت پرداخت شود. صدا وسیما با تولید برنامه های جذاب مثل کارتونها و فیلم های تلویزیونی میتواند به طور غیر مستقیم بچه ها را به نماز ونماز جماعت علاقه مند کند اما همیشه در فیلم ها فردی را که مشغول خواندن نماز است و به آن اهمیت میدهد از میان افراد بالای ده سال و یا سالخوردگان انتخاب میکنند. به ندرت دیدیم که کارتون یا فیلمی پخش شود که نماز گزار آن از میان بچه ها و زیر ده سال انتخاب شود امید است که صدا وسیما به  این امر مهم بیشتر بپردازد و توجه کافی را در این زمینه داشته باشد. 

     در پایان یاد آور می شود آنچه می تواند رمز موفقیت ما باشد عشق و علاقه خودمان  وعامل بودن به حرفهایی که می زنیم میباشد

                                                                                                    ومن الله التوفیق وعلیه التکلان

منابع :

1- قرآن مجید

2-امینی پویا ، علی اصغر ، گفتگو با دبیر ستاد اقامه ی نماز وزارت آموزش وپرورش ، تربیت 10 و 11 ،1384 ، صص 27-19

3-عزیزی اراکی ، عباس ، جامع آیات و احادیث نماز جلد 1 و 2 ، قم ، انتشارات حوزه علمیه قم ، 1383

4- ایمانی ، محسن ، نماز خواندن کودک ونقش ما در تربیت عبادی او . پیوند 290 ، 1382، صص 16-11

 
5- حیدری ، غلامحسین ، روش های دعوت کودکان ونوجوانان به نماز در خانواده ، پیوند 330 و 331 ، 1386 ، صص

6-اصول تربیت، دکتر علی اصغر احمدی، تهران سازمان انجمن اولیاء و مربیان
7- خانواده و فرزندان در دوره راهنمایی تحصیلی، تألیف استادان طرح جامع آموزشی خانواده
8- مسائل جوانان و نوجوانان، دکتر محمد خدایاری فرد، گروه تحقیقات و تألیفات اداره چاپ و توزیع
9- خانواده و نماز، به قبم جمعی از نویسندگان، مدیریت آموزش تحقیقات و تألیفات
10- نماز در سیمای خانواده، ویراستار دکتر محمدرضا سنگری
11- روشهای پرورش احساس مذهبی نماز در کودکان و نوجوان ، دکتر افروز
12-   حسینى دشتى ، سید مصطفى ، معارف و معاریف ، انتشارات اسماعیلیان ، قم، 1369 ، ج 1 – 5 ، 2443 ص ، وزیرى ،

 13-دهخدا ، على اکبر ، لغت نامه دهخدا ، تهران ، چاپ سیروس ، 1341

 
14- ساکی ، رضا ودیگران ، اقدام پژوهشی راهبردی برای بهبود آموزش وتدریس ، تهران ، پژوهشکده تعلیم وتربیت ، 1383

15-سید رضی ، نهج البلاغه . ترجمه عبد المحمد آیتی ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ هفدهم.

16-علما ، جعفر ، بررسی عوامل مؤثر بر نگرش دانش آموزان پسر مدارس ناحیه یک شیراز نسبت به انجام فریضة نماز در سال 77- 76 ، پایان نامه کارشناسی چاپ نشده ، مرکز آموزشی های عالی فرهنگیان شهید رجایی شیراز ، 1377
17- قاسمی پویا ، اقبال ، راهنمای معلمان پژوهنده ، تهران ، نشر اشاره ، چاپ چهارم ، 1382
18-قلی زاده ، مجتبی ، خلاصه تجربه های برتر مربیان و پرورشی و معلمان از فعالیت های تربیتی مدارس ، به کوشش جمع مولفان ، دبیرخانه جشنواره الگوهای خلاق فعالیتهای تربیتی مدارس مازندران ، ساری ، نشر شوق ، 1389 ، 280
19- معین ،‌ محمد ، فرهنگ فارسی ، چاپ نهم ، تهران ، نشر امیرکبیر ، 1375.
20-پایگاههایاینترنتی
www.rasekhoon.net

http://ar2qom.blogfa.com

- وبلاگ شخصی داوود راعی www.davoodraee.blogfa.com
-کتابخانه الکترونیکی شهید غلامرضا زهره منش

(ای صفای قلب زارم،هرچه دارم از تو دارم>

[تاقیامت ای( رضاجان)سر ز خاکت بر ندارم]

[منم خاک درت،غلم و نوکرت]

[بقربان تو و،فدای مادرت]

                         (علی موسی الرضا)

[غیر تو یاری ندارم،باکسی کاری ندارم]

[گر توام از در ت من را برانی،من دگر جاای ندارم]

نگاهم سوی تو ،بهشتم کوی تو]

دلم خورده گره،به تار موی تو]

                          (علی موسی الرضا)

توگل باغ ولایی ،توعلی( موسی الرضایی]

من غلام درگه تو ، تو به درد من دوایی]

تو خوبی و من بدم،به این در امدم]

به جان (فاطمه)مکن مولا ردم]

(ای صفای قلب زارم،هرچه دارم از تو دارم>

[تاقیامت ای( رضاجان)سر ز خاکت بر ندارم]

[منم خاک درت،غلم و نوکرت]

[بقربان تو و،فدای مادرت]

                         (علی موسی الرضا)

[غیر تو یاری ندارم،باکسی کاری ندارم]

[گر توام از در ت من را برانی،من دگر جاای ندارم]

نگاهم سوی تو ،بهشتم کوی تو]

دلم خورده گره،به تار موی تو]

                          (علی موسی الرضا)

توگل باغ ولایی ،توعلی( موسی الرضایی]

من غلام درگه تو ، تو به درد من دوایی]

تو خوبی و من بدم،به این در امدم]

به جان (فاطمه)مکن مولا ردم]

word: روشتایپاعدادبافونتفارسیدر

با تنظیمی که در زیر می آید می توانید اعداد را در میکروسافت ورد به صورت فارسی تایپ کنید. البته معمولا من خودم

اعداد را با همون فونت های انگلیسی تایپ می کنم و دیدم که اکثر دوستانم هم این کار رو انجام می دهند. دلیل عدم

استفاده از فونت های فارسی برای اعداد این است که بعضی مواقع در نوشتن صفحات وب تداخل پیش می آید. چون

این فونت های اعداد به ظاهر فارسی در واقع فونت های عربی هستند.

به هر حال برای انجام این کار مراحل زیر را انجام دهید:

از طریق آپشن ورد به شرح زیر عمل کنید: Office Word در خود برنامه

Tools/Option/Complex Scripts

را انتخاب کنید. Context گزینه Numeral بعد در قسمت پایین پنجره باز شده در مقابل کلمه

کلیک کنید. در این صورت در حالت تایپ به فرم فارسی اعداد هم با فونت فارسی تایپ خواهد شد و ok سپس روی

در تایپ به فرم انگلیسی اعداد انگلیسی تایپ خواهند شد.

1اگر در حال تایپ کردن یک متن انگلیسی هستید و به دنبال مترادف یک کلمه خاص می گردید، کافیست نشانگر )

را فشار دهید و با این کار فهرستی از کلمات F7 + Shift را در کنار یا در زیر کلمه مربوطه ببرید و کلیدهای

مترادف آن کلمه خاص نمایش داده می شود.

2اگر فرمت قسمتی از متن را تغییر داده اید، مثلا رنگ یا نوع فونت آن را عوض کرده اید و حالا می خواهید به )

SpaceBar + برگردانید، می توانید آن بخش از متن را انتخاب و کلیدهای Word همان وضعیت پیش فرض

را فشار دهید. Ctrl

Drag را پایین نگه دارید و با ماوس Alt 3وقتی می خواهید بخشی از متن را انتخاب کنید، می توانید کلمه )

کنید. این کار باعث می شود عمل انتخاب به صورت مستطیل شکل انجام شود و سرعت شما به طرز چشمگیری

افزایش یابد.

می توانید به قسمتی از متن که به تازگی تغییری در آن ایجاد کرده اید، بروید. F5+ Shift 4با فشردن کلید )

فشردن مجدد این کلیدها شما را به قسمت های تغییر یافته قبلی متن می برد.

شما می توانید پیش از پرینت گرفتن، پیش نمایشی از فایل خود را ببینید. اگر در Print Preview 5در پنجره )

کلیک کنید تا اجازه تصحیح در Magnifier همین پنجره بخواهید تغییراتی در متن بدهید، کافیست روی آیکون

متن به شما داده شود.

را ببینید، می توانید فایل مربوطه را در نرم Document 6اگر می خواهید همزمان دو بخش مختلف از یک )

باز کرده، ماوس را بالای فلش موجود در بالای نوار لغزان نگه دارید تا نشانگر ماوس به شکل دو خط Word افزار

موازی با دو فلش در بالا و پائین آن درآید. آن گاه کلیک کنید و بدون رها کردن ماوس آن را به سمت پایین بکشید.

حال صفحه به دو قسمت تقسیم می شود که در هر دو بخش همان فایل نمایش داده می شود و همزمان می توانید دو

بخش مختلف فایل را ببینید و ویرایش کنید.

را از منوی Document Map 7اگر فایلتان بزرگ است و پیدا کردن مطالب برایتان دشوار، کافی است گزینه )

شما را نشان دهد. حال با کلیک بر هر عنوان به آن Document انتخاب کنید تا فهرستی از عناوین View

قسمت از فایل خود پرش می کنید.

word: بلوکوعملیاتمربوطبهآندر●

بلوک و عملیات مربوط به آن

(DELETE) حذف

(CUT) انتقال

(COPY) تکثیر

PASTE فراخوانی

بلوکبهکمکصفحهکلید: ●

را پائین نگه دارید و سپس به کمک مکان نمای چپ ، راست ، بالا و Shift برای انتخاب قسمتی از متن باید کلید

پائین متن مورد نظر را انتخاب کنید. هنگامی که متن بلوک میشود رنگ قلم و زمینه به حالت نگاتیو در می آید ( برای

کافی است.( Shift خارج نمودن از حالت بلوک حرکت مکان نما بدون نگه داشتن

بلوکبهکمکماوس: ●

برای بلوک کردن به کمک ماوس کافی است روی نقطه شروع ، دکمه سمت چپ ماوس را نگه دارید و تا آخرین جایی

که میخواهید بلوک شود دکمه چپ را رها نکنید. پس از بلوک کردن متن نوبت آن است که عملیات لازم را روی

قسمت بلوک شده انجام دهید مانند : تغییر قلم ، تغییر سایز ، تغییر رنگ و...

حذفبهکمکصفحهکلید: ●

را انتخاب کنید. Delete برای حذف محدوده ی بلوک شده بایستی کلید

حذفبهکمکماوس: ●

از Clear برای حذف قسمتی از پرونده به کمک ماوس باید متن را توسط ماوس انتخاب نمائید و با کمک زیر منوی

قسمت انتخابی را حذف کنید. Edit منوی

انتقالبوسیلهصفحهکلید: ●

برای آنکه بتوانید متن را جابجا کنید و یا آن را از یک محل به محل دیگر ببرید باید به روش زیر عمل کنید:

1به کمک کلیدهای بلوک ، متن خود را بلوک کنید. )

را بفشارید. با فشردن این کلیدهای ترکیبی متن شما (Shift+Delete) و یا (Ctrl+X) 2کلیدهای ترکیبی )

رفته (Clip board) ناپدید خواهد شد . البته متن ناپدید نگردیده بلکه از محل خود برداشته شده و به داخل حافظه

است.

3حال مکان نمای خود را جابجا نموده و به محلی که میخواهید متن به آنجا انتقال یابد، بروید. )

را (Shift+Insert) و یا کلیدهای (Ctrl+V) 4پس از قرارگرفتن در محل مورد نظر کلیدهای ترکیبی )

فشار دهید تا متن از حافظه به محل جدید انتقال یابد.

را بفشارید متن مجددا از حافظه فراخوانی خواهد شد. زیرا این متن تا زمانی (Ctrl+V) اگر مجددا کلیدهای ترکیبی

که در ویندوز قرار دارد در حافظه باقی میماند.

برای ( ذخیره در حافظه و حذف ) و برای ( فراخوانی Edit در منوی Cut البته برای انتقال میتوانستید از زیر منوی

استفاده کنید. Edit در منوی Paste از حافظه) از زیر منوی

انتقالبهکمکماوس: ●

برای انتقال قسمتی از پرونده توسط ماوس به روش زیر عمل کنید:

1توسط ماوس متن مورد نظر را بلوک کنید. )

2با نگه داشتن دکمه ماوس روی قسمت انتخاب شده متن خود را به محل جدید بکشید. بدین ترتیب متن شما به )

محل جدید انتقال خواهد یافت . معمولا انتقال به کمک ماوس زمانی صورت می گیرد که بخواهید متن خود را چند

سطر بالاتر یا پائین تر انتقال دهید. برای انتقال می توانید پس از بلوک کردنء کلیک راست نموده و از منوی فوری

را انتخاب کنید. Cut

تکثیربهکمکصفحهکلید:

برای تکثیر یک قسمت از پرونده به محل دیگر باید روش زیر را دنبال کنید:

1به کمک کلیدهای فوری متن خود را بلوک کنید. )

را فشار دهید تا متن در حافظه کپی شود. (Ctrl+ Insert) و یا (Ctrl+C) 2کلید های ترکیبی )

3مکان نما را حرکت داده و به محل جدید بروید. )

را بزنید تا متن درون حافظه در محل (Shift+Insert) و یا (Ctrl+V) 4در محل جدید کلید های ترکیبی )

جدید فراخوانی شود.

Edit که هر دو در منوی Paste و برای فراخوانی از زیر منوی Copy نکته: برای تکثیر میتوانید از زیر منوی

وجود دارند استفاده کنید.

تکثیربهکمکماوس: ●

برای تکثیر متن به کمک ماوس باید به روش زیر عمل کنید:

1توسط ماوس متن خود را انتخاب کنید. )

را نگه داشته و متن انتخاب شده را به کمک نگه داشتن دکمه سمت چپ ماوس و کشیدن ، به مقصد Ctrl 2کلید )

ببرید. این عمل موجب تکثیر متن انتخاب شده می گردد. این عمل با زدن دکمه سمت راست ماوس و انتخاب گزینه

نیز امکان پذیر است. Copy

توجه داشته باشید که تمامی عملیات ذکر شد. تنها برای متن نیست بلکه برای تصاویر نیز بکار می روند.

انتقالوتکثیربهکمککلیدسمتراستماوس: ●

را انتخاب کنید و پس از بردن Cut یا Copy پس از بلوک میتوانید کلید سمت راست ماوس را بفشارید و از آنجا

را انتخاب نمایید. Paste مکان نما به محل جدید مجددا با زدن دکمه سمت راست ماوس

راه دیگر این است که پس از انتخاب متن ضمن کشیدن ، توسط دکمه سمت راست و بردن به محل جدید زیر منوی

که هر کدام را خواستید میتوانید انتخاب کنید. Move یا Copy فوری ظاهر خواهد شد که از شما می پرسد__

فهرست قسمت های مختلف آموزش

: Word نرم افزار 2007

Word رابطه کاربر نرم افزار

کار با اسناد

ذخیره سازی اسناد

باز کردن اسناد ذخیره شده

کار با صفحات اسناد و تنظیمات آنها :

Word شناخت محیط سند ها در

تنظیم کاغذ سند

نمایش حاشیه نوشتاری

وضعیت قرار گرفتن کاغذ سند

حذف نواحی خالی بال و پایین کاغذ

تنظیم اندازه کاغذ

استفاده از خط کش ها

: Word تایپ در 2007

Word نحوه تایپ در نرم افزار

Word تصحیح نوشته ها در

غیر فعال کردن کنترل املء و گرامر

خاصیت تصحیح خودکار

Word علمت های قالب بندی در نرم افزار

تکنیک های ویرایش متن

Word امکانات تایپ فارسی در برنامه

: Word ویرایش سند ها در 2007

ذخیره کردن یک سند به صورت خودکار

Word نمایش و بررسی متن سند در

انتخاب قسمتی از سند

Redo و Undo دستورات

قالب بندی سند :

قالب بندی نوشته ها

قالب بندی پاراگراف ها

سایه زنی و تنظیم حاشیه پاراگراف ها

ابزار نقاش قالب بندی

گرفتن خروجی به صورت چاپ :

پیش نمایش چاپ

چاپ اسناد

تورفتگی ها و پرش ها :

استفاده از تو رفتگی ها برای تصحیح ظاهر سند

استفاده از لیست های علمت گذاری و شماره گزاری

تنظیم ظاهر سند :

اضافه کردن صفحات خالی جدید

اضافه کردن جدول ها و کار با آنها

اضافه کردن تصاویر و تنظیم آنها

اضافه کردن اشکال مختلف و تنظیمات آن

و تنظیم آنها Smart Art اضافه کردن

اضافه کردن نمودار ها و تکمیل آن

اضافه کردن سر برگ ها و پاورقی ها

ها Text Box اضافه کردن

ها Word Art اضافه کردن

اضافه کردن معادلت و سمبل های مختلف

Word رابطه کاربر نرم افزار

است از این دکمه می تونید برای باز ، ذخیره ، word 2007 ، Office Button اولین و مهم ترین دکمه در

پرینت و یا هر کاری که ممکن لزم باشه رو سند های خودتون انجام بدید استفاده کنید .

دسترسی پیدا کنید . Quick Access در کنار این دکمه می توانید به نوار ابزار

اسم سند و اسم نرم افزار می توانید در مرکز نوار عنوان مشاهده کنید.

را مشاهده می کنید . Close و Minimize ، Restore Down در انتها هم دکمه های معمول

کلیه منو ها و نوار های ابزار با هم ادغام شده و تب هایی رو به وجود آورده . Word در نرم افزار جدید 2007

Home ، Inset ، Page Layout ، References ، Mailings ، Review ، View ، Add-Ins تب هایی مانند

تب های Chart البته تب های دیگه هم وجود داره که در حین کار با نرم افزار ممکن ظاهر بشه مانند تب

Picture یا تب Format

طبق معمول در مرکز برنامه می تونید صفحه اصلی نرم افزار رو مشاهده بکنید در گوشه ها می توانید نوار

ها رو مشاهده بکنید و در پایین هم می تونید نوار وضعیت و کلید های نمایشی نیز Scroll های لغزنده یا

مشاهده بکنید .

کار با اسناد

استفاده نمایید برای این کار Office Button برای باز کردن یک سند جدید از هر نوع که باشه باید از دکمه

استفاده نمایید . New می توانید از دکمه

استفاده نمایید که در این حالت یک سند خالی Blank Document شما می توانید از یک New در گزینه

برای شما نمایش داده می شود .

شده رو کامپیوترتان بهره Install های Template انتخاب کنید و از Installed Templates یا می تونید

بگیرید .

New From های شخصیتون استفاده نمایید و از گزینه Template هم می تونید از My Template از گزینه

می تونید برای سند جدیدی را از روی یکی از سند های موجود از نو باز سازی بکنید و اگر …Existing

به راحتی استفاده کنید . Microsoft Office Online آنلین از قسمت Template دوست دارید می تونید از

ذخیره سازی اسناد

استفاده نمایید اگه برای بار اول سند تون Save برای ذخیره سازی سند مورد نظرتون هم می تونید از گزینه

ای امکان رو داری که مکان و Save As نمایش داده می شود شما در کادر Save As می کنید کادر Save رو

در Save می تونید از دکمه Save اسم سند و نوع فرمت اون رو مشخص کنید و برای راحت تر انجام دادن

استفاده نمایید . ( Ctrl + S ) یا ترکیب کلید های Quick Access نوار

باز کردن اسناد ذخیره شده

استفاده نمایید . Open برای باز کردن سند هایی که از قبل ذخیره کردید می توانید از گزینه

وجود داره که به راحتی می تونید سند مورد Recent Document لیستی از سند های جاری در قسمت

نظرتون رو انتخاب کنید این لیست تعداد خاصی از اسنادتون رو نگهداری می کنه اگر قصد دارید بعضی از

Pin This Document To The Recent اسنادتون همیشه در این لیست باقی بمونه می تونید گزینه

رو انتخاب کنید . Document List

Word شناخت محیط سند ها در

اندازه و حاشیه صفحات

می A ایجاد می کنید بصورت پیشفرض سند شما اندازه یک کاغذ 4 Word وقتی که سندی رو در نرم افزار

باشد ولی شما می تونید اندازه کاغذ میزان حاشیه نوشتاری و حاشیه مربوط به صحافی رو مشخص بکنید

.

دارای دو حاشیه می باشد : Word هر نوع سند در نرم افزار

اولین حاشیه مربوط به صحافی اگر شما قصد دارید بعد از تکمیل سند خودتون سند رو چاپ و صحافی بکنید

باید حاشیه خاصی برای صحافی در نظر بگیرید این میزان میزانی از کاغذ که در صحافی شما ناپدید می

شه و شما دیگه اون رو در سند و نتیجه نهایی نخواهید دید .

دومین حاشیه حاشیه هایی که از چپ و راست صفحه برای نوشته ها در نظر گرفته می شه در این

حاشیه ها نوشته بین این دو حاشیه در نظر گرفته می شه .

ایجاد بکنید ممکنه که سند های شما بصورت Word شما می تونید به دو شکل سند ها رو توی نرم افزار

تک برگی ایجاد بشه و یا مربوط به صفحات یک مقاله باشه که صفحه به صفحه بررسی و چاپ می شه

بصورت یک کتاب یا مجله Word ممکنه که شما قصد داشته باشید که سندهای خودتون رو توی نرم افزار

یا آیینه ای نسبت به هم قرار بگیند مثل Mirror ایجاد بکنید در این صورت هر کدوم از صفحات باید به صورت

صفحات یک کتاب .

تنظیم کاغذ سند

استفاده بکنید . Page Layout برای تنظیم حاشیه های کاغذ باید از تب

می تونید حاشیه ها رو مشخص بکنید . Margins در داخل این تب در قسمت

کادر اون نمایش داده میشه . Margins با کلیک روی گزینه

می تونید نوع :

Normal

Narrow

Moderate

Wide

Mirrored

در نظر بگیرید .

حاشیه از بال ، پایین ، چپ و راست مشخص شده تمامی این حاشیه ها برابر یک اینچ یا Normal در حالت

تقریبا 2.5 سانت در نظر گرفته شده .

حاشیه ها تقریبا برابر نیم اینچ است . Narrow در حالت

هم می تونید به راحتی مشاهده بکنید . Mirrored و Moderate ، Wide حالت های

پس بسته به نوع سند خودتون می تونید از هر کدوم حاشیه های معرفی شده به راحتی استفاده کنید .

کلیک کنید. Custom Margins اگر قصد دارید حاشیه رو خودتون تعیین بکنید می تونید روی دکمه

فاصله از بال فاصله Margins و قسمت Margins در این حالت به راحتی به شما اجازه داده می شه در برگه

از پایین فاصله از سمت چپ یا راست رو مشخص بکنید .

یا چند Multiple Pages گزینه Pages برای اینکه بتونید نوع سند ها رو مشخص بکنید می تونید در قسمت

Reverse Book Fold و Normal ، Mirror Margins ، 2 Pages Per Sheet ، Book Fold صفحه ای رو به شکل

رو ایجاد بکنید . Mirror قرار بدید به سادگی میتونید انواع سندهای کتابی ، دو صفحه ای یا سند های

استفاده کنید حاشیه صحافی رو می تونید توی Gutter برای تنظیم حاشیه شما می تونید از قسمت

مشخص کنید . مثل شما یه سانت می خواهید برای حاشیه صحافی در نظر بگیرید کافیه Gutter قسمت

یک سانت رو در نظر بگیرید . Gutter در قسمت

: Gutter Position قسمت

محل حاشیه صحافی هم می تونید در قسمت چپ سند بالی سند و سمت راست سند در نظر بگیرید این

بسته به نوع سند شما و نحوه نوشتار در سند شما داره اگر قصد ایجاد سند های انگلیسی رو دارید باید

حاشیه صحافی رو در سمت چپ قرار بدید اگر قصد ایجاد سند های فارسی رو دارید باید حاشیه صحافی رو

در سمت راست قرار بدید .

هم می تونید نتیجه کارتون رو مشاهده بکنید . Preview در قسمت

رو انتخاب Top نهایتا اگر می خواهید سند شما از بال صحافی بشه و از بال ورق بخوره می تونید گزینه

بکنید

نمایش حاشیه نوشتاری

رو Word Option کلیک کنید و گزینه … Office برای ایجاد حاشیه نوشتاری بصورت خط چین کافیه رو دکمه

Shoe Text رفته و گزینه Show Document Content به قسمت Advanced انتخاب کنید دد قسمت

یا ناحیه ای که شما مجاز هستید تو اون ناحیه کار بکنید و Bound کنید حال Ok انتخاب کنید و boundaries

نوشته ها ی خودتون رو قرار بدید با نقطه چین مشخص می شه .

وضعیت قرار گرفتن کاغذ سند

شما می تونید سند ها رو در حالت عمودی یا افقی قرار بدید :

رفته . Page Layout برای تنظیم این حالت باید به تب

یا عمودی Portrait برای قرار دادن کاغذ ها در حالت Portrait گزینه Orientation گزینه

می تونید انتخاب بکنید . Landscape برای قرار دادن کاغد ها در وضعیت افقی یا Landscape گزینه

حذف نواحی خالی بال و پایین کاغذ

شما برای اینکه بتونید از فضای کاری خودتون استفاده بیشتری رو ببرید حاشیه بالیی رو حذف بکنید برای

این کار شما باید اشاره گر موس رو روی مرز حاشیه بال یا پایین کاغذ خودتون قرار بدید مشاهده می کنید

که اشاره گر موس به یک علمت مثل شکل رو به رو تبدیل می شه با دبل کلیک کردن در این حالت شما

می تونید حاشیه بالیی سفید رو از بین ببرید و صفحات کاغذ رو به همدیگه متصل کنید به این شکل کل

حاشیه های بال و پایین که در اونها متن یا نوشته ای وجود نداره از بین می ره و به راحتی می تونید شما

از فضای کاری خودتون استفاده بهینه تری رو ببرید .

تنظیم اندازه کاغذ

Letter ، Tabloid ، Legal ، به راحتی می تونید اندازه کاغذ خودتون روی Size قسمت Page Layout در برگه

و اندازه های استاندارد دیگه قرار بدید کلیه اندازه A3 ،A4 ،A5 B4 (JIS) ، B5 (JIS) ، Japanese Postcard

های اسناندارد برای شما در نظر گرفته شده .

کلیک کنید . … More Paper Sizes اگر قصد دارید اندازه دیگه ای رو وارد کنید رو گزینه

رو Default اندازه های Paper Size نمایش داده میشه می تونید در قسمت Paper برگه Page Setup پنجره

می تونید ارتفاع کاغد خودتون رو Height می تونید پهنا و در قسمت Width انتخاب کنید و در قسمت

مشخص کنید .

استفاده از خط کش ها

استفاده کنید . View Ruler برای نمایش و مخفی کردن خط کش ها می تونید از دکمه

به راحتی می تونید روی این دکمه کلیک کنید تا خط کش ها نمایش داده بشه یا مخفی بشه .

به راحتی می تونید از خط کش ها برای تنظیم حاشیه استفاده کنید :

در حاشیه سمت راست و سمت چپ با موس قرار بگیرید وقتیکه اشاره گر موس به شکل یک فلش دو

جهته در بیاد می تونید اندازه حاشیه صفحه رو کم یا زیاد کنید البته در این حالت شما دقت کافی روی این

عمل نخواهید داشت .

Word نحوه تایپ در نرم افزار

با یه مکان نما مشخص Word همون طور که می دونید محل درج نوشته ها در Word برای تایپ در نرم افزار

شده که به شما کمک می کنه تا محل که در حال تایپ هستید رو ببینید .

استفاده کنید . Space برای قرار دادن فاصله بین کلمات می تونید از دکمه

خاموش باشه تمام حروف به صورت کوچک نوشته می شه و وقتی Caps Lock حتما می دونید که اگر

با Caps Lock روشن باشه به صورت بزرگ نمایش داده می شه و شما می توانید در هنگام خاموش بودن

حروف رو به صورت بزرگ تایپ کنید . Shift استفاده از دکمه

با قرار دادن نقطه می تونید جملت خودتونو به اتمام برسونید .

شما می تونید به خط بعدی بروید . Enter با زدن کلید

Word تصحیح نوشته ها در

شما برای تصحیح اشتباه شما می توانید اون اشتباه رو پاک کنید و از نوع تایپ کنید

من نباید علمت نقطه رو در آخر عبارت قرار می دادم در شکل زیر . In The Name Of God : مثل در عبارت

می بینید که یک غلط گرامری با خط سبز نمایش داده شده است .

برای حذف نقطه هم براحتی می تونید با اشاره گر موس در محل مورد نظر کلیک کرده و با دکمه

غلط مورد نظرتون رو پاک کنید . Backspace

شما در مورد عبارت های انگلیسی می تونید از غلط یاب املیی نرم افزار استفاده نمایید در شکل زیر

مشاهده می کنید غلط های املیی با خط های قرمز رنگ مشخص می شوند .

کافیه که غلط مورد نظر رو گرفته و کلیک راست کرده و در لیستی که باز می شه صحیح لغت رو انتخاب

کنید .

رو تایپ کنید ممکنه از شما غلط Hamid البته ابن غلط یاب برای کلمات انگلسی هست و اگر شما کلمه

در فرهنگ لغت برنامه وجود نداره ولی این امکان وجود داره که شما Hamid املیی بگیره چون مسلما کلمه

کلمه مورد نظرتون رو به فرهنگ لغت برنامه اضافه کنید برای این کار کافیه رو عبارت مورد نظر راست کلیک

رو انتخاب نمایید . Add To Dictionery کرده و گزینه

غیر فعال کردن کنترل املء و گرامر

ممکن هم هست شما دوست داشته باشید خاصیت کنترل امل و گرامر رو غیر فعال بکنید برای این کار می

را انتخاب کنبد . Word Options کلیک کنید گزینه .. Office تونید رو دکمه

Check و Check Spelling As You Type رو فعال کنیو تو این بخش می تونید تیک مربوط به Proofing بخش

رو غیر فعال بکنید تا دیگه از گرامر ها و لغات املیی شما ایرادی گرفته نشه . Grammar With Spelling

خاصیت تصحیح خودکار

تصحیح خودکار ) این خاصیت به شما این ) Auto correct خاصیت دیگه که در نرم افزار وجود داره خاصیت

امکلن رو می ده که بعضی ایراد ها رو به صورت خودکار رفع کنید یا امکان دیگه ای که هست شما می

تونید با نوشتن چند حرف عبارت بزرگی رو به نمایش در بیارید که به صورت خودکار بعضی از این کلمات در

رو Y u o در حین تابپ سریع که ممکن است اشتباها You نرم افزار قرار گرفته مثل اگه شما به جای عبارت

خود به خود کلمه مورد نظر اصلح شده و درست آن نمایش داده می شه Space تایپ کنید با زدن کلیک

رو اشتباه تایپ کنید می تونید بعد از درست شدن اون از ترکیب You ولی اگر شما قصدتون اینه که کلمه

استفاده نمایید و کلمه مورد نظرتون به صورت قبل نمایش بدید . Ctrl + Z کلید های

رو انتخاب Word Option کلیک کنید و گزینه Office برای دسترسی به این لسیت هم می تونید رو دکمه

کلیک کرده تا کادر مورد نظر نمایش داده Auto Correct Option روی دکمه Proofing نمایید توی قسمت

کلیک کنید . Auto Correct بشه در کادر نمایش داده شده رو تب

شما در این کادر چند گزینه مشاهده می کنید :

این گزینه برای این است که شما وقتی اشتباها دو حرف اول یک کلمه رو = Correct Two Initial Capitals

به صورت بزرگ نوشتید خودمار برای شما تصحیح بشه و فقط حرف اول اون به صورت بزرگ نوشته بشه .

این گزینه هم برای این است که اولین حرف در جمله شما به = Capitalize first letter of sentences

صورت خودکار بزرگ نمایش داده بشه .

این گزینه هم برای این است که اولین حرف در سلول شما به = Capitalize first letter of table cells

صورت خودکار بزرگ نمایش داده بشه .

این گزینه هم برای این است که اسم همه روز ها با حروف بزرگ نوشته = Capitalize Names Of Days

می شه .

روشن Cpas Lock این گزینه هم برای این است که اگر = Correct accidental usage of caps lock key

استفاده کنید این غلط تصحیح بشه . Shift باشه و شما اشتباها برای نوشتن حروف بزرگ از

هست شما با استفاده از این Replace Text As You Type بخش دیگه ای که در این پنجره وجود داره بخش

بخش می تونید بعضی حروف رو به صورت خودکار جایگزین حروف دیگه کنید که لیستشو در زیر همین بخش

مشاهده می کنید که شما می تونید خودتون حروفی رو به این لیست اضافه یا حذف یا ویرایش کنید مثل

رو بزنید هر Add و گزینه Kirk_Hammett بنویسید حمید و در کادر روبه روش بنویسید Replace در کادر زیر

تبدیل Kirk_Hammett رو بزنید کلمه حمید به صورت خودکار به Space وقت در موقع تایپ حمید رو بنویسید و

میشه .

Word علمت های قالب بندی در نرم افزار

علئم قالب بندی :

شما متونید این علئم رو فعال یا غیر فعال بکنید * + Ctrl یا ترکیب کلید های Show /Hide به کمک دکمه

شما وقتی که این گزینه رو فعال می کنید علئم قالب بندی رو سند شما اعمال می شه .

شما سه علمت عمده برای قالب بندی در اختیار دارید اولین علمت ، علمت نقطه است که بالتر از نقطه

یا فاصله در متن رو به شما نشون می Space معمولی رو صفحه کیبورد قرار می گیره علمت نقطه وجود

زدید به شما نشون میده Enter در متن رو به شما نشون جاهایی که شما enter ده . این علمت وجود

استفاده شده رو به شما نشون می ده . Tab علمت دیگه علمت فلش هست که جاهایی که از

تکنیک های ویرایش متن

و انتخاب کنید و با جهت Delete برای پاک کردن معمولی متن می تونید اون متن رو با موس گرفته و گزینه

Ctrl + های رو کیبورد می تونید بین حروف حرکت کنید و حرف مورد نظر رو پاک کنید یا با استفاده از

و جهت Shift می تونید بین کلمات حرکت کنید و کلمه مورد نظر رو پاک کنید و با استفاده از کلید Jahatha

به Home های رو کیبورد می تونید متن مورد نظر خودتون رو انتخاب کنید و همچنین می تونید با زدن کلید

Ctrl به اول سند Ctrl + Home به آخر جملتون برید یا با زدن کلید های End ابتدای جمله بیاید و با زدن کلید

یه Page up یک صفحه به شمت پایین و کلید های Page Down به آخر سند برید و با کلید های + End

صفحه به بال برید .

Word امکانات تایپ فارسی در برنامه

یا چیدمان سند خودتون رو تغییر بدید یعنی باید سند رو Align شما باید برای تایپ فارسی در یک سند ابتدا

کلیک Right –to –Left Text Direction در حال راست به چپ قرار بدید برای این منظور می تونید رو دکمه

کنید .

کار دیگه لزم انجام بشه اینه که زبان صفحه کلیدتون رو از انگلیسی به فارسی تعییر بدید برای این کار می

استفاده کنید حال می تونید عبارت های فارسی خودتون به Alt + Shift تونید به راحتی از دکمه های

راحتی تایپ کنید .

اما برای نوشتن حرف " ی " چسبان که ممکن با بعضی فونت ها مشکل داشته باشه و " ی " به صورت ی

استفاده نمایید برای تایپ حرف " ژ " هم می Shift + X چسبان نوشته نشه می تونید از ترکیب کلید های

استفاده کنید . Shift + C تونید از ترکیب کلید های

ذخیره کردن یک سند به صورت خودکار

موضوع مهمی که وجود داره ذخیره سازی سند به صورت خود کار و مدام هست . وقتی که شما دارید روی

Save یه سند کار می کنید لزم می شه هر از گاهی نتیجه کارتون رو ذخیره سازی کنید یعنی باید رو دکمه

مداما کلیک کنید این کار باعث می شه متن سند های خودتون رو از دست ندید مثل با بروز مشکلی مثل

قطع برق یا ریسیت شدن کامپیوتر شما اطلعات خودتون رو از دست دادید به این شکل این اطلعات از

به صورت خودکار یک راه حل در نظر Word دست داده شده نمی تونه اطلعات بسیار زیادی باشه البته

یه فایل دیگه مشابه فایل Temporary رو باز می کنید به صورت یک Word گرفته همین که شما یه فایل

شما در همون مسیر قرار داده می شه .

وقتی که یک فایل به درستی بسته بشه این فایل پاک میشه .

ولی اگه فایل به درستی بسته نشه این فایل به همان صورن باقی می مونه و وقتی شما فایلتونو باز می

کنید نرم افزار متوجه می شه که این فایل دفعه گذشته به صورت درست بسته نشده به شما پیغام

رو روی فایل شما Recovery برای شما در نظر گرفته عملیات Temporary می ده و از روی فایل Recovery

ایجاد می کنه .

از نرم افزار بخواهید که مداما فایل Auto Save اما یک راه دیگه هم وجود داره شما می تونید از خاصیت

Word می تونید از قسمت Auto Save شما رو به صورت خودکار ذخیره سازی بکنه برای تنظیم پارامتر های

Save Auto Recover Information Every رو فعال کنید گزینه ای به نام Save تنظیمات مر بوط به Option

وجود داره که شما می تونید زمان دلخواهتونو در جای --- وارد کنید که اگه این گزینه غیر فعال --- minutes

انجام نمی شه . Auto Save باشه اصل عملیات

شدن هم ممکنه شما یه مکس کوتاهی رو احساس کنید . Save موقع

Word نمایش و بررسی متن سند در

وقتی شما قصد ویرایش متن رو دارید نکته اهمیت داره بررسی متن باید یاد بگیرید که چطور می تونید متن

به نمایش در بیارید و یا اندازه متن رو به صورت مجازی تغییر بدیدی یعنی در Word مورد نظرتونو تو نرم افزار

حقیقت عملیات بزرگ نمایی یا کوچک نمایی مجازی رو روی نوشته های خودتون اعمال بکنید .

رو با هم بررسی کنیم . اولین نما ، Word می خواهیم نحوه نمایش یا ویو های مختلف نمایش در نرم افزار

قرار دارید شما می تونید ساختار تک تک صفحات خودتون Print Layout وقتی در نمای Print Layout نمای

به صورت کامل مجزا ببینید .

از این حالت می تونید برای Full Screen Reading حالت دیگه ای که می تونید از اون بهره بگیرید حالت

بررسی متن خودتون استفاده بکنید این حالت خیلی سریع تر کل متن رو در اختیار شما قرار می ده و می

تونید محتوای متنتون رو به سرعت مورد نمایش قرار بدید در این حالت می بینید که از صفحه مانیتورتون

بیشترین استفاده جهت نمایش متن به عمل میاد . نحوه نمایش متن در این حالت رو می تونید به کمک

به صورت Increase Text Size تغییر بدید می تونید اندازه متن رو به کمک گزینه View Option گزینه های

اندازه متنتون رو به صورت مجازی کاهش بدید . Decrease Text Size مجازی افزایش بدید یا به کمک گزینه

Show Two Page نمایش تک صفحه ای یا Show One Page همین طور می تونید حالت نمایش روی

نمایش دو صفحه ای قرار بدید . اگر در این حالت قصد ویرایش و تایپ مورد خاصی رو داشتید می تونید

رو فعال کنید . در این حالت به شما اجازه داده می شه متن های مورد نظر خودتون Allow Typing گزینه

هم تغییر بدید . دو ابزار خاص هم برای کار در این حالت در نظر گرفته شده یکی از Reading حتی در حالت

که به کمک این ابزار می تونید قسمتی از متنتون رو مشخص کنید Text Highlight Color این ابزار ، ابزار

بتونید جایی رو که مشخص کردید رو تغییر بدید . برای این کار هم کافیه مکان مورد Word بعد در نرم افزار

Highlight کلیک کنید تا در اون ناحیه به صورت Text Highlight Color نظر رو با موس گرفته و روی دکمه

Print کلیک بکنید تا به صفحه اصلی Close شده در بیاد برای خروج از این وضعیت هم می تونید روی دکمه

در اوردید هنوز به صورت Highlight باز گردید در این صفحه می بینید متنی رو که به صورت Layout

باقی مونده و شما می تونید تغییرات رو روش اعمال کنید . Highlight

وقتی در این حالت Web یا حات Web Layout دیگه ای که می تونید از اون استفاده بکنید حالت Layout

قرار می گیرید دیگه ساختار صفحات رو نمی تونید ببینید و متوجه صفحات بشید کل متن شما به صورت

به نمایش در میاد از این حالت بهتر در مواقعی استفاده بکنید که قصد دارید Web یکپارچه مشابه یک صفحه

رو طراحی بکنید . Web سایت

حالت دیگه ای که می تونید در ویرایش متن و مخصوصا جا به جایی عنوان های مختلف در متن استفاده

Word قرار می دید می بینید که ظاهر نرم افزار Outline وقتی متن خودتون رو در حالت Outline بکنید حالت

به صورت کامل تغییر میکنه در این حالت بر حسب پاراگراف ها که شما مشخص کردید به راحتی می تونید

هم می تونید عنوان های خودتون Body Text بخش های مختلف متنتون رو از یکدیگر تشخیص بدید از بخش

رو مشاهده بکنید . در این حالت شما می تونید یک ساختار رو بین متون رو به کمک موس جابه جا کنید و

می تونید از این حالت خارج بشید . Close Outline View به کمک گزینه

می Zoom نکته دیگه ای که از اون می تونید استفاده کنید میزان بزرگ نمایی متون شما به کمک قسمت

رو تا 500 برابر Zoom رو روی متون انجام بدید شما میتوانید میزان Zoom In و Zoom Out تونید عملیات

افزایش بدید .

Zoom با سرعت و دقدت بیشتر در این حالت کادر Level Zoom راه دیگه کلیک بر روی مقدار برای تعیین

Page . 100 و 75 % قرار بدید ، رو در حالت 200 Zoom برای شما باز می شه که شما می تونید مقدار

در نظر گرفتن صفحه رو انجام بدید به کمک Whole Page عرض نوشته Text Width عرض صفحه Width

هم می تونید تعداد صفحات نمایش داده شده در یک جا مشخص کنید . Many Pages گزینه

انتخاب قسمتی از سند

برای ویرایش یک لغت هم کافیه رو لغت مورد نظر دو بار با موس کلیک کنید تا لغت مورد نظر انتخاب بشه

های روی کیبورد Shift + Ctrl + Jahat برای گرفتن لغت به کمک صفحه کلید می تونید از کلید های

استفاده کنید .

برای انتخاب بک پاراگراف هم کافیه یک لغت در اون پاراگراف انتخاب کنید و سریعا یک کلیک دیگر روی اون

لغت انجام بدید تا پاراگراف مورد نظر انتخاب بشه .

را نگه داشته و در Shift برای انتخاب یک بخش هم کافیه با موس در ابتدای اون بخش کلیک کرده کلید

را رها کنید تا بخش مورد نظر انتخاب بشه Shift انتهای اون بخش مورد نظرتون کلیک کرده و

برای جا به جایی یک لغت کافیه لغت مورد نظر را انتخاب کرده و با موس آن لغت را گرفته و به هر جایی از

متن که دوست دارید جا به جا کنید اگر می خواهید لغت مورد نظر از یک بخش به بخش دیگ انتقال بگید

استفاده نمایید و راحت تر لغت مورد Paste و Copy ، Cut دیگه این کار درست نیست می تونید از دستورات

نظرتون انتقال بدید اگر می خواهید لغت مورد نظرتون از اون مکان حذف بشه و به جای دیگه انتقال بدید

استفاده Ctrl + C یا Copy استفاده کنید در غیر این صورت می تونید از دکمه Ctrl + X یا Cut کافیه از دکمه

استفاده نمایید می تونید تنظیمات مربوط به Ctrl + V یا از کلید های Paste نمایید و در مکان مورد نظر

هم تغییر بدید می تونید اون رو با ساختار و قالب اصلی خودش یا با ساختار و قالب مکان قرار داده Paste

شده به راحتی تطبیق بدید .

Redo و Undo دستورات

از این دستورات می تونید برای یک عمل و برگردوندن Redo و Undo دستورات ویرایشی دیگه دستورات

رو تا چندین دستور قبل تر انجام بدید Undo عمل لغو شده استفاده نمایید . حتی شما می تونید دستور

استفاده Ctrl + C و Ctrl + Y هم میتونید از ترکیب کلید های Redo و Undo شما برای استفاده از دستوزات

کنید .

قالب بندی نوشته ها

رو برای شما توضیح بدم . Font گزینه های بخش Home در این قسمت می خوام از تب

استفاده کنید . Font شما برای قالب بندی نوشته ها می تونید از بخش

اولین امکانی که در اختیار دارید امکان تنظیم نوشته های متنتون ، شما برای متنی که در نظر دارید به

یا نوع قلم نوشتن خودتون رو انتخاب کنبد کافیه روی کادر فونت کلیک کنید تا لیست Font راحتی می تونید

اون برای شما باز بشه و شما فونت مورد نظرتون رو انتخاب کنید ( نام هر فونت با حالت همان فونت نوشته

شده ) .

می تونید استفاده Font Size شما می تونید اندازه نوشته خودتون رو تنظیم بکنید برا ی این منظور از بخش

استفاده Ctrl + Shift +P کنید برای انتخاب این گزینه به کمک صفحه کلید می تونید از ترکیب کلید های

کنید .

Ctrl یا ترکیب کلید های Shrink Font یا Grow Font برای بزرگ یا کوچک نوشته ها می تونید از دکمه های

استفاده کنید . > + Ctrl + > یا

شما به کمک این دکمه می Clear Formatting در نظر گرفته شده دکمه Word دکمه جدیدی که در 2007

تونید کلیه عملیات قالب بندی اعمال شده روی متنتون رو حذف کنید .

یا ذخیم برای انتخاب این گزینه می تونید Bold امکان دیگه ای که وجود داره امکان تبدیل کردن متن به حالت

هم استفاده کنید. Ctrl + B از ترکیب کلید های

که به کمک این گزینه می تونید نو شته های خودتون رو به صورت مورب Italic دکمه قالب بندی دیگه دکمه

هم استفاده کنید . Ctrl + I در بیارید برای انتخاب این گزینه می تونید از ترکیب کلید های

هم استفاده Ctrl + U که می تونید برای استفاده از گزینه از ترکیب کلید های Underline دکمه دیگه دکمه

کنید این دکمه می تونه خط زیر نوشته های شما رو تامین بکنه البته به کمک منو باز شو می تونید انواع

مختلف خطوط و هم چنین رنگ خطوط رو هم تامین بکنید .

می تونید برای اعمال یک خط روی نوشته خودتون استفاده بکنید در حقیقت این Strikethrough از دکمه

دکمه قادر که خط مرکزی رو روی نوشته شما اعمال کنه .

ها Subscript در حقیقت این دکمه ها قادر X دکمه دیگه ای که می تونید از اون استفاده بکنید دکمه های 2

رو تایپ بکنید و حرف 2 رو به صورت A ها رو برای شما تولید کنه مثل ار قصد دارید حرف 2 Superscript و یا

به A کلید بکنید و یا اگر قصد دارید عبارت Subscript یک اندیس در ببارید کافیه 2 رو انتخاب کنید و روی دکمه

کلیک می کنید . Superscript را نوشته 2 را انتخاب می کنید و روی دکمه A توان 2 رو تایپ کنید 2

= + Subscript = Ctrl

+ + Superscript = Ctrl + Shift

که شما می تونید در این حالت گزینه های : Change Case یک امکان دیگه امکان استفاده از

که همون حالت عادی حرف اول جمله رو به صورت بزرگ می نویسه . : Sentence Case

در این حالت تمام حروف متن شما به صورت کوچک نوشته می شه . : Lowercase

در این حالت تمام حروف متن شما به صورت بزرگ نوشته می شه . : UPPERCASE

در این حالت حرف تک تک اول لغات شما در متن به صورت بزرگ نوشته می شه و : Capitalize Each Word

بقیه لغات رو به صورت کوچک نمایش می ده .

در این حالت حرف تک تک اول لغات شما در متن به صورت کوچک نوشته می شه و بقیه :Toggle Case

لغات رو به صورت بزرگ نمایش می ده .

وجود داره : Font 2 امکان دیگه توی بخش

کردن نوشته ها ست شما از این بخش می تونی به راحتی متن مورد نظرتون رو Highlight یکی امکان

رو روی نوشتتون به وجود بیارید . Highlight گرفته و به کمک این گزینه و رنک دلخواهتون یه حالت

می تونید برای تغییر رنگ نوشته Font Color امکان دیگه امکان تغییر رنگ نوشته است شما به کمک گزینه

هم می تونید برای انتخاب رنگ های بیشتر یا ساخت رنگ مورد نظرتون More Color استفاده کنید از گزینه

برحب رنگ های سبز ، قرمز و آبی استفاده کنید .

قالب بندی پاراگراف ها

رو برای شما توضیح بدم . Paragraph گزینه های بخش Home در این قسمت می خوام از تب

به Align Text Left ، Center ، Align Text Right اولین امکان تنظیم جهت پاراگراف با استفاده از دکمه های

ترتیب می تونید نوشته های خودتون رو به سمت چپ ، وسط و راست ببرید .

Align Text Left = Ctrl + L

Center = Ctrl + E

Align Text Right = Ctrl + R

می تونید کاری بکنید که نوشته هاتون تمام حجم Justify امکان دیگه ای که وجود داره شما به کمک دکمه

Justify قرار بدید هر چی میزان Low ، Medium ، High خطوط رو اشغال بکنه . می تونید تنظمیات رو روی

رو افزایش بدید فضای بیشتری توسط نوشته ها اشغال می شه ولی نوشته ها کامل مرتب و سازمان

دهی شده توی پاراگراف شما قرار می گیرند .

کلیک Line Spacing امکان دیگه امکان تنظیم کردن فاصله خطوط یک پاراگراف برای این منظور روی دکمه

کرده و اندازه مورد نظر تون رو انتخاب کنید .

Add Space می تونید فاصله ای رو قبل از پاراگراف جاری و Add Space Before Paragraph به کمک گزینه

فاصله بعد از پاراگراف جاری رو ایجاد کنید . After Paragraph

سایه زنی و تنظیم حاشیه پاراگراف ها

در اختیار دارید امکان سایه زنی و تنظیم حاشیه اطراف یک Paragraph امکان دیگه ای که توی بخش

استفاده بکنید . Border و Shading پاراگراف برای این منظور می تونید از گزینه

به راحتی می تونید رنگ زمینه و سایه زمینه مربوط به پاراگراف انتخای خودتون رو Shading به کمک گزینه

تعیید بکنید .

به راحتی می تونید انواع خطوط و حالت ها رو برای حاشیه ها رو در نظر بگیرید . Border به کمک گزینه

ملحضه بکنید به راحتی می تونید Border And Shading شما می تونید انواع خطوط و سایه ها رو در کادر

ها و سایه ها ی متفاوتی به راحتی استفاده کنید . Page Border از

ابزار نقاش قالب بندی

و قالب بندی روی نوشته ها انجام بدید می تونید از ابزاری به Formatting بعد از این که تونستید عملیات

یا نقاش قالب بندی استفاده بکنید Format Painter نام

کلیک کنید حال می تونید Format Painter پاراگرافی که قالب بندی کردید رو انتخاب کنید و روی دکمه

همین قالب بندی روی پاراگراف های دیگه ای هم اعمال بکنید .

چاپ اسناد

برای شما Print رو انتخاب کنید . کادر Print گزینه … Office برای شروع عملیات چاپ می تونید روی دکمه

به نمایش در میاد .

خودتون رو از لیست باز شو انتخاب کنید لیست تمامی Printer به راحتی می تونید نوع Printer در بخش

های نصب شده روی کامپیوتر شما در این قسمت قرار می گیره . Printer

تون رو انجام بدید . Printer می تونید تنظیمات مر بوط به Properties با استفاده از دکمه

شما می تونه کامل متفاوت باشه Driver Printer شما و Printer تنظیمات مربوط به این بخش بسته به نوع

اندازه کاغذ ها و جهت کاغذ ها می تونید توی این بخش انجام بدید . Quality ولی تنظیماتی مثل

رو روی کامپیوتر خودتون دارید ولی اون رو توی لیست مورد نظر نمی بینید می تونید از دکمه Printer اگر

خودتون استفاده بکنید . Printer برای پیدا کردن Find Printer

صفحات مورد نظرتون رو برای چاپ انتخاب بکنید . Range می تونید Page Range در بخش

نمامی صفحات چاپ می شه . All با انتخاب گزینه

صفحه جاری برای شما به چاپ می رسه . ( صفحه جاری صفحه ای که Current page با انتخاب گزینه

مشاهده می کنید ) Word شما , شماره صفحه رو در نوار پایین نرم افزار

می تونید شماره صفحات مورد نظرتون رو برای چاپ رو ثبت بکنید . Pages در قسمت

چاپ صفحات متفاوت :

مثل من از یک سند 6 صفحه ای می خوام صفحه 1 و 5 رو چاپ بکنم به راحتی می تونم 1,5 رو تایپ بکنم

5 رو تایپ بکنم . - و یا می خوام از صفحه 2 تا 6 رو چاپ بکنم به راحتی می تونم 1

و اگر شما می خواید از یه صفحه خاص بخش خاصی رو پرینت بکنید می تونید به صورت زیر عمل بکنید :

P3s1

صفحه 3 = P3

بخش 1 = S1

یا Collection می تونید تعداد کپی ها و نحوه کپی رو مشخص کنید . می تونید به صورت Copies در بخش

رو غیر فعال کنید اول تمامی صفحات 1 بعد 2 و الی آخر برای شما Collate جفت جفت کپی بگرید اگر گزینه

رو فعال کنید اول صفحات 1 الی آخر برای بار اول و بعد صفحات 1 Collate کپی گرفته می شه و اگر گزینه

الی آخر برای شما کپی گرفته می شه . ( اگر تعدا کپی های شما بیش از یک مورد باشه ) .

سرعت پرینت شما رو افزایش می ده . Collate دقت کنید انتخاب نکردن گزینه

می تونید مشخص کنید که از چه چیزی پرینت گرفته بشه . Print What در قسمت

از سند شما = Document

از مشخصات سند = Document Properties

مارک آپ ها = Document Showing markup

لیست مارک آپ ها = List of markup

استایل ها = Styles

هایی که برای سند تعریف کردید Key Assignment = Key

می تونید مشخص کنید تمام صفحات سند ، صفحات زوج یا فرد سند پرینت بشه . Print در قسمت

می تونید میزان بزرگ نمایی صفحات توی هر صفحه زوم رو مشخص کنید . Zoom در بخش

رو Two Page چند صفحه قرار بگیره اگر گزینه Sheet می تونید تعیین کنید در هر Pages Per Sheet با گزینه

انتخاب کنید در هر صفحه پرینت شما دو صفحه از صفحه های سند جا داده می شه .

می تونید اندازه صفحات رو تا یک صفحه خاص بزرگ تر یا کوچک تر Scale To Paper Size با استفاده از گزینه

شما به اندازه یک A باشه صفحه 4 A رو مشخص کنید و اندازه صفحات شما 4 Letter بکنید مثل اگر گزینه

کوچک B شما به اندازه یک صفحه 5 A رو مشخص بکنید صفحه 4 B کاغذ نامه بزرگ می شه و اگر گزینه 5

می شه .

کلیک کنید . Ok بعد از اتمام تنظیمات برای شروع پرینتمی تونید روی دکمه

استفاده از تو رفتگی ها برای تصحیح ظاهر سند

شما می تونید از تو رفتگی ها برای تنظیم ساختار سند خودتون و خوانا تر کردن اون استفاده بکنید برای

برای افزایش میزان تو Increase برای کاهش و Decrease اعمال تو رفتگی ها می تونید به راحتی از دکمه

رفتگی استفاده بکنید .

استفاده از لیست های علمت گذاری و شماره گزاری

امکان استفاده از لیست های علمت گذاری یا شماره گزاری 3 دکمه برای Word یک امکان دیگه در 2007

Multilevel و Bullets ، Numbering در نظر گرفته شده دکمه Paragraph قسمت Home این منظور توی تب

. list

می تونید از علمت گذاری ها استفاده بکنید و با این کار می تونید عناوین Bullets با کلیک روی دکمه

رو فشار Enter خودتون رو تایپ کنید و برای خارج شدن از حالت علمت گذاری کافیه دو بار پشت سر هم

بدید دو گزینه دیگه هم به این شکل عمل می کنند از فلش سمت راست گزینه های اشاره شده می تونید

علمت های مورد نظرتون رو انتخاب کنید .

اضافه کردن صفحات خالی جدید

در این قسمت می خوام تنظیم ظاهر سند رو براتون توضیح بدم برای مهمترین تب که از اون می تونید برای

Insert این منظور استفاده بکنید تب

های مختلف به سندتون استفاده بکنید اولین گزینه ، گزینه Object از این تب می تونید برای اضافه کردن

صفحه ) Blank Page های مربوط به اضافه کرده صفحات جدید شما برای این منظور می تونید از گزینه های

شکستن یک صفحه ) استفاده بکنید به راحتی می تونید به کمک گزینه های ) Page Break خالی ) یا

یک صفحه خالی جدید رو ایجاد بکنید . Page Break صفحه خالی یا Bland Page

اضافه کردن جدول ها و کار با آنها

می تونید Table قسمت Insert موضوع دیگه اضافه کردن جدول ها و کار با جدول هاست به راحتی از تب

برای اضافه کردن جدول ها استفاده بکنید .

به راحتی می تونید با حرکت دادن موس در این قسمت اندازه جدول مورد نظرتون رو تا ماکزیمم 10 در 8

خانه تنظیم بکنید .

Draw هم Insert Table شما می تونید هم از ابزار Insert Table راه دیگه ترسیم جدول ها استفاده از ابزار

برای رسم جدول ها استفاده بکنید . Table

کلیک کنید کادر مربوطه نمایش داده می شه می تونید تعداد ستون ها و سطر ها Insert Table اگر بر روی

رو وارد بکنید .

هم به راحتی می تونید برای رسم جدول هاتون کمک بگیرید که برای این کار باید از موس Draw Table از

کمک بگیرید .

هم می تونید برای رسم جدول ها با سرعت بیشتری بهره بگیرید . Quick Table از ابزار

استفاده بکنید . Table Tools بعد از رسم جدول ها می تونید از ابزار های اضافه شده توی بخش

برای تنظیم ظاهر جدول در نظر گرفته شده . Lay Out برای طراحی جدول و Design ابزار

: Design تب

یا سبک جدول خودتون رو به دلخواه تغییر بدید . Style می تونید Table Style از گزینه

ها چه جزئی از جدول شما رو تحت Style می تونید تنظیم بکنید که این Table Style Option در قسمت

تاثیر قرار بده .

ستون اول یا ستون اصلی : Header Row

تمامی ستون ها : Total Row

ستون به صورت یکی در میون : Banded Row

ستون اول : First Column

ستون آخر : Last Column

ستون ها به صورت یکی در میون : Banded Column

Shading جدولتون هم تغییر بدید با استفاه از کزینه Background به راحتی می تونید سایه یا

تنظیم Border و Shading هر ردیف از ستون های جدول رو به کمک گزینه های Border همچنین می تونید

بکنید .

Line Style به راحتی می تونید اندازه خطوط

Line Weight نوع خطوط

Pen Color رنگ خطوط

برای رسم ستون ها و سطر های جدید . Draw Table از ابزار

هم برای حذف ستون ها و سطر ها استفاده کنید . Eraser Table ابزار

: Layout تب

می تونید برای انتخاب : Select از گزینه

سلول : Select Cell

ستون : Select Column

سطر : Select Row

کل یک جدول :Select Table

بهره ببرید .

می تونید برای حذف کردن : Delete از ابزار

سلول : Delete Cell

ستون : Delete Column

سطر : Select Row

کل یک جدول : Select Table

بهره ببرید .

می تونید برای اضافه کردن سطر ها و ستون ها قبل از سطرو ستون جاری بهره برداری Insert از ابزار های

بکنید .

برای شکستن یک سلول به Split Cell می تونید برای اتصال چندین سلول یا Cell Marge از ابزار های

چندین قسمت استفاده بکنید .

برای تنظیم اندازه تک تک سلول ها بهره بگیرید . Cell size از ابزار های

می تونید برای تنظیم جهت قرار گرفتن نوشته های برای هر کدوم از خونه های Alignment از قسمت

جدول استفاده بکنید .

می تونید نوشته ها رو :

در سمت چپ بال

در سمت چپ وسط

در سمت چپ پایین

قرار بدید .

یا تمامی نوشته ها رو :

در مرکز بال

در مرکز مرکز

درمرکز پایین قرار بدید .

و یا

در سمت راست بال

در سمت راست وسط

در سمت راست پایین

قرار بدید .

مشخص بکنید . Text Direction جهت نوشته ها رو هم می تونید به کمک گزینه

حتی می تونید جداول خودتون رو بر حسب حروف الفبا مرتب کنید

و یا

فرمول های خاصی رو روی جدول ها و سلول های جدول اعمال بکنید .

__________________

اضافه کردن تصاویر و تنظیم آنها

بهره بگیرید . Clip Art و Picture برای اضافه کردن تصاویر هم میتونید از امکان

می تونید از تصاویر موجود روی هار دیسکتون استفاده کنید کافیه تصویر مرود نظرتون رو Picture از گزینه

کلیک کنید . Ok انتخاب کتید و روی گزینه

برای قالب بندی تصویر خودتون استفاده کنید . Picture البته بعد از اضافه کردن تصویر می تونید از ابزار های

می تونید :

میزان نور تصویر

میزان شفافیت تصویر

رو تصویر خودتون اعمال کنید . Recolor و یا عملیات

می تونید عملیات فشرده سازی رو روی تصویرتون اعمال کنید . Compress Picture به کمک گزینه

می تونید تصویرتون رو تغییر بدید . Change Picture با

می تونید تصویرتون رو به حالت اولیه برگردونید . Reset Picture و با کمک گزینه

قاب ها ی مختلف ) تصویر خودتون . ) Style امکان دیگه ای که در اختیار دارید امکان تغییر

تغییر شکل عکستون

تصویر مورد نظرتون Border تغییر رنگ

مربوط به تصویرتون رو تغییر بدید . Effect و یا

می تونید عملیات مرتب سازی رو روی تصویرتون انجام بدید . Arrange به کمک بخش

مثل می تونید موقعیت تصویرتون رو در یک صفحه از سند تغییر بدید .

Send To Back می تونید تصویرتون رو روی بقیه تصویر ها یا به کمک گزینه Bring To Front به کمک گزینه

ها قرار بدید . Object زیر بقیه

می تونید جهت قرار گرفت نوشته ها نسبت به تصویر رو مشخص کنید . Text Wrapping به کمک گزینه

هم می تونید چندین تصویر رو هم زمان با هم انتخاب کنید و اونها رو نسبت به یک Align به کمک گزینه

دیگه مرتب کنید .

هم چنین می تونید سایز تصویرتون هم تغییر ( کاهش یا افزایش ) بدید .

می تونید برای برش دادن قسمت های اضافه عکستون استفاده کنید . Crop از گزینه

بهره ببرید . Office هم میتونید از تصاویر موجود در خود نرم افزار Clip Art گزینه Insert از تب

اضافه کردن اشکال مختلف و تنظیمات آن

اما کاری دیگه ای که می تونید انجام بدید کار با انواع اشکال هندسی هست برای این کار می تونید با

می تونید از انواع اشکال هندسی بهره بگیرید ( برای آشانایی بیشتر باید خودتون با Shapes کمک گزینه

این قسمت کار کنید ) .

بعد از ایجاد یه شکل هندسی :

به راحتی می تونید شکل هندسی رو عوض کنید .

نوشته ای درون شکل هندسی خودتون اضافه کنید .

سبک های شکل هندسی تونو تغییر بدید .

یا خطوط دوری و شکل هندسیتونو تغییر بدید . Out Line ، رنگ

نوع سایه ، جهت و موقعیت سایه و افکت های سه بعدی رو به راحتی می تونید استفاده کنید .

و تنظیم آنها Smart Art اضافه کردن

:Smart Art اضافه کردن

ها به راحتی می تونید از اونها توی سندهای خودتون برای ارائه : Smart Art از

یک لیست

Process یک

یا ارتباط دایره ای Cycle یک

یا سلسله مراتبی Hierarchy یک

یک ارتباط منطقی

یک ماتریس

یا یک هرم

از اون استفاده کنید

کلیک کنید . Ok خودتون رو به راحتی انتخاب کنید و روی دکمه Smart Art کافیه که نوع

خودتون رو تغییر بدید . Smart Art حال به راحتی می تونید تمامی پارامتر های مربوط به

مورد نظرتون اضافه کنید . ( به راحتیمی تونید با Smart Art می تونید نوشته هایی رو به Text از قسمت

تعداد نوشته ها رو افزایش بدید ( برای اضافه کردن یه ظرفیت مشخصی وجود داره که شما Enter زدن کلید

نوشته رو کاهش بدید ) . Back Space باید به این ظرفیت توجه کنید ) و با زدن دکمه

به راحتی می تونید دو ساختار رو در یکدیگه وارد Design در تب Demote و Promote با استفاده از گزینه

بکنید .

تون اضافه می شه که شامل Word رو انتخاب می کنید دو گزینه در بالی صفحه Smart Art وقتی یک

می باشد که از این دو گزینه می تونید به راحتی برای تغییر رنگ و سبک و ... Format و Design گزینه های

هم می تونید برای قالب بندی Format و از گزینه Smart Art برای طراحی Design استفاده کنید گزینه

ها استفاده کنید . ( باید خودتون با این دوگزینه کار کنید در مثال های قبلی هم راجب به این دو Smart Art

گزینه توضیحاتی داده شده ).

: Design یک توضیح کلی تب

مورد نظرتون استفاده کنید . Smart Art می تونید برای عوض کردن Layouts از بخش

شکلتون استفاده کنید . Style می تونید برای تغییر رنگ و Smart Art Style از بخش

هم میتونید تغییراتی که روی کارتون انجام دادید از بین ببرید و کارتون رو به حالت اول بر گر Reset از بخش

دونید .

: Format یک توضیح کلی از تب

کار تون تغییر رنگ تغییر رنگ دور شکل ها و Style می تونید باز می تونید برای تغییر Shape Style از بخش

اشکال سه بعدی و از این قبیل کارها استفاده کنید .

نوشتتون تغییر رنگ اون و افکت های مختلف برای Style هم می تونید برای تغییر Word Art Style از بخش

نوشتتون استفاده کنید .

تتون هم تغییر بدید . Smart Art همچنین می تونید اندازه عرض و طول

اضافه کردن نمودار ها و تکمیل آن

ها یا نمودار هاست . Chart به شما داده می شه امکان اضافه کردن Word امکان دیگه ای که در نرم افزار

رو انتخاب کنید . Chart گزینه Insert برای این کار می تونید از تب

یا همون نمودار ها شما می تونید انواع نمودار ها رو ملحضه کنید که شما می تونید Chart در قسمت

کلیک کنید . Ok نمودار مورد نظرتون رو از این قسمت انتخاب کنید و بر روی دکمه

باز می Excel کلیک میکنید به صورت خودکار نرم افزار Ok وقتی نموداری رو انتخاب می کنید و روی دکمه

شه و به شما این امکان رو می ده که اطلعات مربوط به نمودارتون رو تکمیل کنید بعد از اتمام اطلعات

رو ببندید و کار های مربوط به نمودارتون رو انجام بدید . Excel نمودار می تونید نرم افزار

مثل می تونید نوع نمودار خودتون رو تغییر بدید .

یا اطلعات مربوط به نمودار رو انتخاب و ویرایش کنید .

مربوط به خطوط نمودارتون رو به راحتی تغییر بدید . Style همین طور به راحتی می تونید

می تونید ظاهر نمودارتون رو تغییر بدید . Layout در بخش

نمودارتون انتخاب کنید . Back Ground مثل تصویری رو به عنوان

یا

عنوان نمودار

عنوان محورها

ها Legend حالت

و

X ، Y اطلعات مربوط به محور های

ها Gridline

ها Plot

و تمامی اطلعات مربوط به نمودارتون خودتون رو کامل بکنید .

هم میتونید کلیه ساختار های مربوط به نمودارتون رو تغییر بدید . Format در بخش

اضافه کردن سر برگ ها و پاورقی ها

ها یا پاورقی Footer ها یا عنوان ها و Header به شما می ده امکان اضافه کردن Insert امکان دیگه که تب

ها ست .

می تونید برای قرار دادن یک عنوان در تمامی سند هاتون استفاده کنید . Edit Header به راحتی از گزینه

تایپ بکنید روی تمامی سند ها تکرار می شه . Header متنی رو که در بخش

خودتون قرار بدید . Header ها رو توی Clip Art تصاویر و ، Quick Part ، شما می تونید زمان

Go به راحتی می تونید به قسمت پاورقی سندتون برید و با زدن گزینه Go To Footer با استفاده از گزینه

دوباره به قسمت عنوان سندتون برگردید . To Header

ها رو به راحتی تغییر بدید . Section می تونید هر کدوم از Section به کمک گزینه های

مشخص کنید . Position رومی تونید توی بخش Footer و Header اندازه

می تونید Close Header And Footer و نوشتن عناوین سند به کمک گزینه Footer و Header بعد از تکمیل

به صفحه اصلی سندتون برگردید .

ها هم استفاده بکنید . Page Number ها می تونید از Footer و Header توی

ها Text Box اضافه کردن

هست . Text Box یک امکان بسیار جالب دیگه امکان استفاده از

می تونید نوشته هایی رو در هر گوشه از سندتون اضافه کنید و Text Box شما به راحتی به کمک گزینه

می تونید کلیه مشخصات مربوط به نوشته خودتون رو مثل : Text Box بعد به کمک ابزار های مربوط به

موقعیت اون

حالت های سه بعدی

سایه ها

های نوشتتون رو تغییر بدید . Style

شما به راحتی می تونید تک تک گزینه ها رو انتخاب کنید و نحوه کار با اونها رو بررسی کنید .

ها Word Art اضافه کردن

ممکنه دوست داشته عناوین خودتون رو به شکل های زیبایی به سندتون اضافه کنید برای این منظور می

مورد نظرتون رو انتخاب می کنید و عنوان Word Art ، Style استفاده کنید از لیست Word Art تونید از

کلیک میکنید تا متنی رو که نوشتید به سندتون اضافه بشه حال Ok خودتون رو تایپ می کنید و روی دکمه

رنگ و Word Art یا فاصله بین نقاط سبک Spacing مثل Word Art می تونید کلیه پارامتر های مربوط به

سایه اون و حالت های سه بعدی رو تغییر بدید .

اضافه کردن معادلت و سمبل های مختلف

وقتی شما قصد تایپ متون علمی رو داشته باشید مسلما در این متون با سمبل ها و معادلتی برخورد می

استفاده کنید . Symbols بخش Insert کنید برای اضافه کردن این سمبل ها یا معادلت می تونید از تب

به راحتی می تونید انواع سمبل ها رو مشاهده کنید و سمبل مورد نظرتون رو symbol به کمک گزینه

انتخاب و به متنتون اضافه کنید .

کمک بگیرید . Insert New Equation بخش Equation برای انتخاب انواع معادلت هم می تونید از گزینه

وارد بکنید و Normal Text یا Inline وقتی دارید یک معادله رو واردمی کنید می تونید معادلتون رو به صورت

قرار بدید . Professional یا می تونید اون رو به صورت

در این قسمت انواع سمبل ها و معادلت وجود دارد که شما می تونید با توجه به سمبل و معادله مورد

نظرتون اونها رو انتخاب کنید .

موفق باشید

www.satsat.com سایت بزرگ